Itziar Barrenetxea eta Maribi Zamakona, Eguzkibegi Ikastolako sortzaile eta irakasle ohiak
BINKE / 2016ko iraila

«Herrigintzatik sortu zan Eguzkibegi Ikastola»

TESTUAK: Jon Gomez Garai
ARGAZKIAK: Gotzon Almaraz

«Irakasten duena; irakaskuntzan diharduena» da, Harluxet hiztegi entziklopedikoaren arabera, irakasle berbaren definizioa. Horretarako, gero eta gutxiago baina, irakasleak testu-liburuak erabili ohi ditu dakien ezagutza ikasleei transmititzeko. Badira irakasle batzuk ordea, geletatik eta testu-liburuetatik askoz harago erakutsi digutenak, euren ametsak herri oso baten errealitate bihurtuz.

Garai bateko eskola-instituzioak herritarren sektore handi baten behar eta nahiak asetzen ez zituenaren ondorioz sortu ziren ikastolak, zeintzuek euskara eta euskal kultura izango zuten identitate eta ardatz. Hori gauzatzeko eta frankismo denborak zirela kontuan hartuz, huts-hutsetik hasi behar izan ziren, herri mugimenduz, propioa izango zen Hezkuntza sistema berria eraikitzen. 

Zutabe nagusia herritarrek eta gurasoek osatzen zuten, baina irakasleek zeregin handia zuten lan horretan, eta Binkek Galdakaon euskaraz irakasten hasi ziren lehenengo andereñoak elkarrizketatu ditu: Itziar Barrenetxea (Galdakao, 1947) eta Maribi Zamakona (Galdakao, 1946). Orduko denborak zelan bizi ziren, Eguzkibegi Ikastola zelan sortu zen eta eskola publiko/ikastolen arteko aferaz mintzatu dira herriko andereño historikoak.

Franco garaian eta euskara legez kanpo irakasten. Zuek ez zineten andereñoak, zuek militanteak zineten!

(segundo bateko isiltasun nostalgikoa) Itziar Barrenetxea (IB): Bai, izan leike… Gure lana ez zalako bakarrik irakastean oinarritzen, hezkuntza sistema propio bat gura bagendun eta euskaraz irakasten jarraitu gura bagendun, klase horiek legalizatu beharra genduan. Eta horrek ez dira gaurko irakasleen lanak.

Maribi Zamakona (MZ): Horregatik hasiera-hasieran Parbulario Juan Bautista Uriarte izenagaz hasi genduan gaur egun Eguzkibegi Ikastola izenez ezagutzen dana, lokal batzuk ziran eta Itziar bera zan, paper ofizialen arabera, eskola hartako uzabandrea. Baina ez zan eskola arrunt bat, guk bertan euskaraz irakasten gendualako, euskaraz eta gure kulturearen inguruan.

Arazoak izango zenituzten ziur…

IB: Izan ahal zanerako ez asko! Inspektorea etorten zanean danoi exijitzen euskun «¡Viva España!» eskumako eskuagaz altxatuta oihukatzea, baina guk ezetz, umeek ez ekiela hori esaten. Berak mehatxatu egiten ginduzan, etorko zan hurrungoan Espainiako ereserkia eta oihua egiten ez bagendun zigorren bat edo beste jarriko euskula eta bla, bla… Baina ez geuntsan kasurik egiten!

MZ: Igual izango zan berak be euskeraz ekialako! Ostean jakin genduan hori, bera Orozkokoa zala eta ama Zornotzarra!

Hala ere, ikastola sortzeko hastapenetan gurasoen babesa izango zenuten…

IB: Gurasoen babesa eta laguntza, inongo zalantza barik, baina ez hori bakarrik, gurasoen esfortzua barik, gaur egun Galdakaok ez leuke ikastolarik izango. Eurak ziran motorra, eta eurek jarri eben indar ekonomiko eta fisiko guztia izugarria izan zan!

Irakasle lana herrigintzara lotuago zegoen irakaskuntzara baino?

MZ: Bietara. Kontzeptu aldaketa handia suposatu eban horrek, irakaskuntza aldatzeko bidean gengozala kulturalki, herri mailan, aldaketa nabarmen bat be etorri zalako. Ordura arte ez zan euskaraz irakasten, neskak eta mutilak banatuta egoazan geletan… honegaz hezkuntza euskalduna egin gura genduan eta berdintasunean oinarrituta, gizon eta emakumeak berdinak garala erakutsi.

IB: Gainera, herriko lehenengo Olentzeroak be ikastolatik urten eban, helduentzako lehenengo euskara klaseak gu eskaintzen hasi ginan… eta beraz, hezkuntza propioa eraikitzen ari ginan bitartean herriari aberastasun kulturala emon geuntsala uste dot.

Gurasoak eta herria aipatu dituzue sarri ikastolaz aritzeko. Eguzkibegi Ikastola herriak sortu al zuen?

IB: Inongo zalantza barik. Herrigintzatik sortu zan ikastola orain 50 urte. Gaurko gazte askok beharbada uste izango dau Eguzkibegi orain dagoan Egia auzoko eraikin handi hori izan dala beti, baina eraikin horren aurretik beste hainbat herriko lokaletan hasi ginan. Lokal guzti horreik, euren seme-alabak ikastolan egon barik be, herritarrak ezer kobratu barik itxitakoak izan dira. 

Egin dezagun ba oraingo eraikinera arteko ibilbidea!

MZ: Lehenengo Zabalea kalean hasi ginan, Juan Bautista Uriarte ingeniariaren senitartekoa zan Ricardo Uriartek doan emondako lokaletan. Gero, ikasle kopuruak gora egiten ebala ikusita, Juan Sebastian Elkano kaleko lokal batzuk itxi euskuzan Abona familiak eta beranduago Gaztain kalean beste bost gela zabaldu genduzan Anza familiak itxitako lokaletan.

IB: Eta inork ez euskun xentimo bat be kobratzen! Holan ibili ginan, herritarren laguntzaz, 1967tik -ikastola sortu zan urtetik- 1978. urtera arte, Egiara joan arte. Baina herritarren laguntza be «gora» igo gura genduanean etorri zan: obra guztiak guraso eta herritarrek egin eta ordaindu ebelako, Urrutikoetxea familiak emondako materialakaz.

Aurpegietan poza nabaritzen zaizue hainbeste herritar aipatuta…

IB: Zenbat zor deutsagun askori! Eta ze gutxitan aipatzen doguzan publikoki… Ehunka izan ziran modu batean edo bestean ikastola proiektua martxan jartzea lortu ebenak, eta danak ezin diranez aipatu, bat bakarrik aipatu gurako neuke: Sabino Larrea. Hark hasi eban dana eta hark gonbidatu ginduzan herriko hamaika familia eta irakasleri ikastola sortzera.

Zenbat saltsatan sartuta zegoen ba Sabino!?

MZ: Ikastolaren sorkuntzan bera izan zan dana mugimenduan jarri ebana, Andra Mari Dantza Taldea sortzen be berak lagundu eban, herriko lehenengo etxebizitza kooperatibak berak jarri ebazan martxan, baserritarren ermandadea be bai, Galdakao Futbol Taldea hilzorian egoanean berak berreskuratze prozesuan hartu eban parte…

IB: Asko zor deutso herriak Sabino Larreari!

Eguzkibegik datorren urtarrilean 50 urte bete behar dituela eta, aurtengo Santakurtzetako igoeran belaunaldiz jositako marea gorria ikusi genuen. Zer ari zarete prestatzen urteurrenerako?

IB: Egia esan guk be ez dakigu askorik! Daborduko erretiroa hartu dogu Maribik eta biok, baina gainera urteurrenaren planaren zatirik handiena ikasle ohiak egiten dabilz. Badakigu urtarriletik aurrera eta urte osoan zehar egiteko hainbat ekintza antolatu dala, baina askoz gehiago ez dakigu.

Berrogeita hamar urte hauetan, zeintzuk dira ikastolak sufritu dituen aldaketa nabarmenak?

IB: Gurasoen inplikazioa da sorrerako garaiekaz alderatuta ikastolak sufritu dauan aldaketarik handiena. Gaur egun gurasoek ez daukie horrenbesteko inplikazio seme-alaben hezkuntzan eta batzuek ez dabe ikusten ikastola bat herri-proiektu bat dala eta holan sortu zala. Murgilketa-linguistikoa be asko aldatu da denboragaz. Bizi dogun egoera diglosikoa kontuan hartuta, familia erdalduneko ikasleek gaztelaniaz gehiago egiten badabe, euskaraz egitera ohituago dagozanen berbaldiak erdarara pasako dira, eta beraz danek amaituko dabe erderaz egiten. Horregatik plan bat egin zan hizkuntzaren arnasguneak jagoteko, baina garaiak aldatu egin dira eta murgilketa planak be aldatzen doaz… Horrek hausnarketa eta eztabaida asko ekarri deuskuz beti.

MZ: Hori bai, gero eta presenteago dagoan eztabaida bat, nire ustez, patioko ikasleen hartu emonak dira. Arduratzekoak. Esango neuke hori dala ikastola -eta edozein ikastetxe, ziur- sufritzen dabilen beste aldaketa sakon bat: ikasleek gero eta gutxiago egiten dabe berba euskaraz.

Beste ikastetxeak aipatu dituzula… Euskal Eskola Publikoa indartu nahi den garaian, itunpeko ikastolak osagarri ala konpetentzia dira?

MZ: Fernando Buesa sozialistak, Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza Sailburu zanean 1990 eta 1994 urteen bitartean, ikastolak ikastetxeen sare publikora gehitzea proposatu eban. Ahoan jarritako goxoki bat izan zan proposamen hura guretzat: soldata finkoa eta altuagoa izango genduala, oposaketarik egin barik zuzenean Eusko Jaurlaritzako langile izatera pasako ginala… berbea emon euskuen. Kriston lasaitasun laborala ekarriko leukean guretzat.

IB: Baina horrek ekarriko leukean ikastolak desagertzea, eta Euskal Herriko ikastoletan eztabaida historikoa piztu zan. Ikastolak publiko bihurtu edo ez; erabakia ikastola bakoitzaren esku egoan. Sare publikora igarotzeak langileen baldintzak hobetuko ebezan, baina ikastolen filosofia eta helburuekaz amaituko genduan, testu-liburuak eta irakasgaiak Espainiako Gobernutik erabakiko ziralako. Guk Eguzkibegin ez genduan hori onartu, eta gure Curriculum propioagaz jarraitu gura izan gendun, irakasle eta gurasoentzako konpromiso handiagoa eskatzen ebala jakinda be. Azken baten, gure helburua Euskal Eskola Nazionala sortzea zalako eta horixe izaten jarraitzen daualako. Hori lortzen ez dogun bitartean, itunpeko ikastolak sekula ez dira soberan egongo.