Ane Irazola eta Emilio Mardaras, Sabino Arana Fundazioko kideak
BINKE / 2025eko ekaina

«Gazteak mugitzea zaila da, ez daude aurreko belaunaldikoak bezain konprometituta»

· Ane Irazola eta Emilio Mardaras
1966 eta 1945, Arrasate eta Galdakao

Arrasaten jaioa, han egin zituen ikasketak Ane Irazolak, baina duela hogeita hamar Galdakaora heldu zen, herrian gelditzeko. Sabino Arana Fundazioaren kide, honetako idazkaria da 1995etik. Fundazio honetako kide ere bada Emilio Mardaras, eta honen patrono izan zen 1993tik 2019rarte. Gaur egun jubilatuta dago. 

TESTUA: Irati Alonso García
ARGAZKIAK: Jon Gomez Garai

Arrasaten jaioa, duela hogeita hamar urte heldu zen Galdakaora Ane Irazola. Sabino Arana Fundazioaren idazkaria da gaur egun eta han batu ziren Irazolaren eta Emilio Mardaras  galdakoztarraren bideak. Mardaras fundazioaren patrono izan zen 1993tik 2019ra bitarte eta gaur egun jubilatuta dagoen arren, fundazioaren kide izaten jarraitzen du. Biak batu ditu BINKEk, fundazioan izandako esperientziaren inguruan hitz egiteko. 

Galdakoztar bi maila nazionaleko erakunde berean. Kasualitatea ala kausalitatea? Ane Irazola (AI): Lehenengo argitu beharra dago ni ez naizela galdaoztarra, Arrasaten, Gipuzkoan, jaioa bainaiz, baina esan beharra daukat nire bizitzako urte mordoxka daramatzadala Galdakaon bizitzen, 30 hain zuzen. Kasualitatea izan da gehiago, kausalitatea baino.

Egokitu izan zaizue elkarrekin lan egitea bertan? AI: Bai, ni Fundazioan 1995ean lanean hasi nintzenean Emilio bertan zegoen patrono zereginetan.

Zer da Sabino Arana Fundazioa? Sabino Arana Fundazioa, irabazi asmo bako erakundea da, EAJren eta Euskadiren historia ezagutzea, gordetzea eta ezagutzera ematea daukana helburu, beti etorkizunari begira. Etengabe eguneratuz, beti ekarpen intelektuala eginez, Euskadik aurrera jarrai dezan, beti ikuskera abertzale, demokratiko eta aurrerakoiarekin.

Zertarako sortu zen fundazioa? Abertzaletasunetik, jeltzaletasunetik, Euskadiren historia, hizkuntza, kultura, etnografia eta errealitatea ezagutu eta ezagutzera emateko.

Zerk eragin zuen zuk Sabino Arana Fundazioaren sorreran parte hartzea, Emilio? Emilio Mardaras (EM): Gorka Agirre (Agirre Lehendakariaren loba) hasi zen jendea biltzen eta berak bultzatuta lotu nintzen honetan. Gainera, alderdikoa izan naiz betidanik, beti ibili naiz alderdiaren inguruan sortzen ziren mugimendu edo elkarteetan sartuta, eta honetan ere bai.

Zergatik aukeratu zenuten Sabino Arana izena sorreran? EM: Sabino Arana abertzaletasunaren sortzaile izan zelako bere anaia Luisekin, eta bere akorduan eta omenez.

Zergatik sartu zinen zu Fundazioan, Ane? Kasualitatea izan zen, nire neba zenak eskatuta. Aitor, orduan Bizkaiko Buru Batzarrean zegoen lanean eta EAJren mendeurrena ospatzeko fundazioak laguntza behar zuen mintegi batzuk antolatzeko eta Aitorrek esan eta halaxe hasi nintzan 1995ean, eta gaur arte.

Zein da zure egitekoa idazkari moduan? Ba edozein idazkariren antzera, antolatzaile lanetan lagundu hitzaldiak eta mintegiak prestatu, erakusketetan ibili, Hermes aldizkarian koordinazio lanak egin, tailerretan eta abarretan… behar nauten guztietan ekin. 

Zein diferentzia dago lehengo eta oraingo Fundazioaren artean? EM: Hasieran, Fundazioa independentea zenean, patronoek erabakitzen zuten bidea, orain, 2011tik, ostera EAJrekin lotuta dago eta alderdiak erabakitzen du fundazioaren ibilbidea.

Ane, zer dugu Emilioren garaiko belaunaldiaz ikasteko? Bizi asko dugu ikasteko, Emilioren belaunaldikoak pertsona konprometituak izan dira, beti prest lanerako, elkarlanean egiteko eta sinestu eta bizi duten horretan buru belarri ibiltzeko, etsi gabe, beti aurrera eginez.

Zeintzuk dira gaur egun fundazioaren helburu nagusiak? Fundazioaren lema beti izan da «Atzokoan finkatuz gaur biharkoa bultzatu» eta horretan jarraitzen dugu. Lau tresna ditugu gure helburuak aurrera eramateko: hausnarketa eta eztabaidarako tribuna, pentsamendu eta historiari buruzko Hermes aldizkaria, euskal abertzaletasunaren museoa eta agiritegi historikoa. Fundazioan dauden dokumentu eta museoko pieza asko eta asko dohaintzak dira, pertsona partikular askoren familia-historia erakusten dutenak eta honekin batera euskaldunon historia ere badirenak.

Zein da gaur egun Sabino Aranaren figura oroitzearen garrantzia? Sabino Arana aintzindaria izan zen, gure nortasunari helburu politikoa jarri zion. Gaur egun bizi dugun Euskadiren sortzailea.

Zein lotura du fundazioak Euzko Alderdi Jeltzalearekin? Dena. Fundazioa EAJrekin guztiz lotuta dago, EAJren Fundazioa gara. Sabino Arana Fundazioa EAJren sorrera, historia eta garapena ezagutzera eramateko sortu zen. Euskal Abertzaletasunaren museoan eta agiritegian gorde, bildu eta sailkatuta daude Euskal Abertzaletasunaren ondare kultural eta dokumentu-funtsak ezagutzera emateko eta ikertzaileei erakusteko, hau da EAJren historia.

Zeintzuk dira fundazioak aurrera eramaten dituen ekintzak? Hausnarketa eta eztabaidarako tribunatik, hitzaldiak eta mintegiak antolatzen ditugu, gaur egungo egoera eta etorkizuneko erronkak aztertuz. Pentsamendu eta historiari buruzko Hermes aldizkaria ere argitaratzen dugu, gure elkarrizketarako eta eztabaida ideologikorako tresna da. Halaber, Euskal abertzaletasunaren museoa dugu, Euskadin bakarra jorratzen duen gaiagatik eta bildumagatik. ‘Nor gara gu?’ erakusketa Sabin Etxean ikusi daiteke, gure kultura, gure hizkuntza eta mundua ulertzeko ikuskera berezia  baldintzatu duten historiaren erakusketa. Izaten ditugu baita ere erakusketa ibiltariak, gela didaktikoa, artea eta kulturaren txokoa, escape room-a eta beste hainbat ekitaldi. Eta azken tresna agiritegi historikoa, Alderdi Jeltzalearen sorrera, historia eta garapenaren eta oro har euskal nortasunean edozein esparru geografikotan eta/edo edozein gaitan espezializatutako dokumentu-funtsa. Hasieratik, ikertzaileentzat irekita egoteko eta haien zerbitzura funtzionatzeko helburuarekin eratu zen eta urte hauetan guztietan dokumentazio historiko zabala bildu du hiru ataletan zatituta dagoen agiritegian, liburutegian eta hemerotekan. Agiritegia espezializatuta dago Euskal Abertzaletasunean, bereziki Euzko Alderdi Jeltzaleari dagokion guztian.

Nola bultzatzen du fundazioak euskara bere jardueran? Euskara gure ekitaldi eta eguneroko lan bizitzan sartuta daukagu, gure ekintzetan euskara hutsa edo elebitasuna erabiltzen dugu, baina beti presente.

Zein beste kultura- edo politika-erakunderekin aritzen da elkarlanean fundazioa? Hainbat eta hainbat erakunde eta elkarterekin egiten dugu elkarlana. Irekiak gara, gure ekintzak mundu guztiarentzako irekita eta zabalik daude.

Instituzio eta fundazioen erronka nagusienetakoa gaur egun gazteei hurbiltzea da. Zuen iritziz, nola lortu daiteke? AI: Gazteak mugitzea zaila egiten da, ez daude Emilioren belaunaldikoak bezain konprometituta. Hala ere, ahalegintzen gara eta baditugu txikientzako eta gazteentzako ekitaldiak, esaterako tailer didaktikoak. Hauen helburua, sormena garatu, arte plastikoak sustatu eta ezagutu, euskara eta euskal historia ezagutzera eman eta norbanakoaren eta talde lana bultzatzea da. Scape room-eko bi gela ere baditugu, jolastuz historian murgiltzen zaituztenak.  Gure Fundaziora gazteak ere hurbiltzen dira ikasketa praktikak egitera, bai artxiboan eta bai museoan, errestaurazio lanetan, katalogatzen, deskribatzen eta abar…

Biak galdakoztarrak izanik, ikusten duzue modurik Sabino Arana Fundazioan egiten den lana zuen herrian egiteko? Bai, dagoeneko izan dira hiru erakusketa Galdakaoko Torrezabal kultur etxean, Saharari buruz, ¡Nunca Más! Imágenes de guerra (1936-1939) eta EAB Emakumeak aberria eginez. Baita hitzaldiren edo beste ere. Eta irekiak gaude beste hainbat gauza egiteko. •