Presoak Ganguren basobarritzen
TESTUA: Nagore Ferreira / Galdakao Gogora
ARGAZKIA: 1927ko mapa, Bizkaiko Foru Agiritegi Historikoan gordeta
Zalantza barik, Galdakaok daukazan biriki garrantzitsuenetakoak dira Ganguren, Santa Marina eta mendilerro horretako mendi-hegal danak. Baso-bide ugari dagoz aldasgoran, makinatxu bat arbola motako basoak.
Orain 90 bat urte, hemen eukan Bizkaiko Foru Aldundiak baso-barrutirik zabalena, Artxandik Padrolaraino. Danetara 500 hektarea eta miloa bi arbola eukazan esparruak. Horrexegaitik geitzen jako gaztelaniaz «Vivero», bere jatorrizko izena Ganguren bada be.
1936ko gerra sasoian, baina, defentsarako eraikuntzak eta armada frankistek jaurtikitako bonba su-eragileek kalte ugari eragin ebezan inguruko aberastasun guzti honetan.
Eskualdeko erakundeek, 1938ko urtarrilaren 20an, baso honeek eta beste batzuen basobarritzea egitea erabaki eben. Baina, nori esan behar hori guzti hori egiteko? Deustuko Konzentrazino Esparruko gerrako presoek egitea pentsatu eben, eta halantxik eskatu eutsien Gobernadore Zibilari.
Deustuko presoek merke-merke egingo eben beharra; izan be, beste beharginek baino errendimendu txikiagoa izanda be, pezeta 1 ordaintzen jakien eguneko, eta peoiei, barriz, 8,75 pezeta. Askozaz merkeagoa zan, beraz, presoen lana, besteen seirena edo. Baldintzak sano gogorrak ziran. 1938ko udan hasi ebezan beharrak, eta hurrengo urteko abuztuaren 29an amaitu. Elorritxuetan antolatu eben kanpamendua; han egozan biltegia eta oilotokia konpondu ebezan, gaur egungo frontoiak eta aisialdi-gunearen alboan. 30 eta 45 laguneko taldeak egoten ziran beharrean, basozainen gidaritzapean. Baina zaintza lanak Galdakaoko Falange Espainiar Tradizionalistako —gaztelaniaz, F.E.T.— eta Ofentsiba Nazional-Sindikalistako Batzarretako —gaztelaniaz, J.O.N.S.—. Tokiko Buruak izendatutako Falangeko Erreketeetako kideen ardurea zan.
1938ko zemendiaren 17an, Deustuko Konzentrazino Esparrutik Euskal Herriko presoak handik atarateko agindua ailegatu zan. 19 preso ziran, eta «Bizkaitik kanpo» sakabanatzeko agindu eben.
Lekua ez zan aproposa, ezta baldintzak be ez. Osasun-ikuskapen batean salatu zanez, han ez egoan 45 laguntzeko leku nahikorik, sueteko kea arnasten eben eta teilatutik ura sartzen zan. Gainera, presoek oinetako guztiz eskasak eukezan, eta jatekoa «ez zan nahikoa, ez kantidadez ez kalidadez», Konzentrazino Esparruetako Ikuskaritzaren arabera. Atera kontuak ze egoeratan egozan presoak, eurek onartzeko…
Bost presok sarnea eukien, eta 38ko zemendian beste bi handik atara behar izan ebezan gaixorik. Hain egoera gordinean, edozelan be, dirua eukanak baimena eukan baso bat ardau hartzeko jatekoagaz, eta tabakoa eukiteko bere bai
Presoek hamaika lan egin behar izan ebezan: metrailak kaltetutako pinuak ebagi —ostean, saltzeko, merkeago egiteko—, sasitza kendu, 30.000 zulo egin arbolak landatzeko, bideak garbitu, suebakiak egin, eta orduan Elorritxuetatik Santo Domingoraino joian kaminoko zuloak konpondu
bere bai.
Orain, hau guzti hau jakinda, mendi-magal horreettik zabizanean, gogoratu, zati handi baten behintzat, Deustuko Konzentrazino Esparruan behar egitera behartutako presoen sufrimenduari zor deutsagula.
