Herritarren iritziak 

«Txorien zoria»

2020-03-20
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2020ko martxoa Euskal Herrian era askotako txoriak daukaguz, nagusiena saia eta txikiena txepetxa. Txori batzuk bertokoak doguz eta beste batzuk sasoika datozenak. Hegaztiok, «txori» izenez ezagutzen doguz, baina jatorrizko hitza «zori» da. Hasiera batean «zori» esan arren, denboraren podazuz, berba horren hasierako /z/, bilakatzen joan da: z>x>tx, hau da, zori> xori>txori ahoskatzeraino. Gaur egun, jatorrizko «zoria» badarabilgu baina «suerte» zentzuagaz, horra hor: «zorion/zorioneko/zoritxar/zoritxarreko /zorigaizto/zorigabeko» etab. Kasu honeitan, «zori», izatez, txori da, baina erromatar aztien interpretazioen arabera, eskumako «zoriak» baikorrak ziran eta ezkerrekoak ezkorrak. Erromatarrak adituak ei ziran txorien munduan, baina euskaldunok be ez ei gara gitxiago

«Zure esku», Olaia Egiarte

2020-02-21
Olaia Egiarte FernandezBINKE / 2020ko otsaila Zure esku Pentsatu al duzu inoiz zer eragina duen erosten dugun arropak gure planetan? Urtero, ehungintzak berotegi efektuan eragiten duten gasen %8 isurtzen ditu atmosferara, itsas garraioak eta nazioarteko hegaldiak elkarrekin baino gehiago. Kamiseta eta praka bakero batzuk egiteko behar den kotoia ekoizteko 10.000 eta 20.000 litro ur artean behar dira. Gainera, tindatze prozesuan erabiltzen den ur gehiena inguruko ibai eta itsasoetan amaitzen da, munduko uren kutsaduraren %20 izanik. Bestalde, zuntz sintetiko poliestikoak petroliotik datozenez, horiekin egindako arropa erostean petrolioaren erabilerarekin lotutako arazo ezagunak areagotzen ditugu —kutsadura, gerrak…—. Horrelako arropak garbitzeak ere arazoak sortzen

«Hitzen zaintza, mingain azkar gutxiago», Nerea Urgoiti

2020-02-21
LerroarteanNerea Urgoiti GalarzaBINKE / 2020ko otsaila Hitzen zaintza, mingain azkar gutxiago Hitzak. Hizkuntza baten perlak. Komunikatzeko, hitzak. Idazteko eta irakurtzeko, hitzak. Maitatzeko, sentitzeko, bizitzeko, hitzak. Adierazteko, hitzak. Nortasuna eraikitzeko, hitzak. Aldarrikatzeko, hitzak. Inklusiorako, hitzak. Askatasunerako, hitzak. Baina, min emateko ere, hitzak. Aurrekoan agiri formal bat betetzerakoan hara perla: «Gutxitasun batengatik diru-laguntzarik jasotzen al duzu?». Gutxitasun?!! Ulertu ezinik, orriari buelta eman eta erderaz irakurri behar izan nuen: «Discapacidad». Bai-bai, ez larritu, berriro irakurri, «gutxitasun», nik ere hainbatetan egin behar izan nuen. Hiztegiaren erabilera nazkagarria, itzulpena lotsagarria. Txalotzekoa. Aniztasun funtzionala errealitate natural bat den bitartean, gutxitasun handia nabari da gizartean. Gutxitasuna zaintzan,

«Urte haietan», Joanes Urkixo

2020-02-21
ZabaleanJoanes Urkixo BeitiaBINKE / 2020ko otsaila Urte haietan Zabaleako urte haietan, txikerretan, txakurkume bat izan nuen. Gorbeiako elurretatik etorri zen, artile kizkurrezko pilota jaio berri bat baino ez, tarte labur batean nire mundu txikia konpartitzera, zein, garai hartan, etxe osteko zelai sarrietan hedatzen baitzen gehien bat. Erresuma basa hartan burua belar artetik nekez agertzen nuelarik, ni bai umemokoa, bizitzaren aurreneko mirariak ikasi nituen: marigorringoen hegaldi artetsua, mahats basatuen zapore mingotsa, udako sargori isilaren hotsak. Batzuetan, arrastian, etxeko atarian jartzen ginen merienda jatera, Zuri txakurra ogi eta txokolateari so, ni berriz talaia hartatik antzeman zitekeen ikuspegiaz gozatzen: hara Zamakoa bere inurrien

«Txistu, irrintza eta zantzo»

2020-02-21
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2020ko otsaila Gizakiok, naturatik kulturara bideko saltu kualitatiboan, besteak beste, tresnak, sinboloak eta balioak sortzen eta lantzen daragoiogu historian zehar. Naturara bagoaz, gizakiok, geure fonazio-organu naturalakaz, txistua, irrintza (irrintzia) eta zantzoa asmatu doguz komunikatzeko edo eta beste zeregin askotarako. Txistua, ahorik hara egiten dogu, mihin-ezpanak konbinatuz edo atxamar bidez. Txistu naturalak era askotakoak dira: berezkoak, kanturakoak, txistadarakoak, deitzekoak, agintzekoak, konpetiziokoak etab. Irrintza berbea, fonazio-organu bidezko beste hots bat dogu. Irrintza, gizaki zein abere batzuk egiten dogun oihu zoli eta deigarria da. Gure historia luzean zehar, gizakiok irrintza edo irrintzi bereziak asmatu doguz. Gorbeialdean, gizakion irrintza-hots hori

«Ariketa terapeutikoak», Iera Garcia

2020-01-17
Iera Garcia GonzalezBINKE / 2020ko urtarrila Ariketa terapeutikoak Azken ikerketek diote minaren aurrean ariketa fisikoa ona dela. Hala ere, errezetatzat hartu beharko genuke eta kasu bakoitzari egokitutako denbora, frekuentzia, intentsitate eta maiztasuna eman; norberaren osasun egoerara egokitu, aurrekariak, momentuko egoera funtzionala eta finkatutako helburuak kontuan izanik. Horren arabera eta norberaren zaletasunak kontuan izanik ariketa programa diseinatu beharko da. Horregatik jakintza eta esperientzia duten profesionalen esku jartzea da egokiena, beharrezkoak diren patologia eta mugimenduaren kontzeptuak dominatzen dituztelako. Legediak dio, fisioterapeuta izan behar dela eta ez osasun arlokoa den beste inor. Honek gaitasuna du historia kliniko egoki bat egiteko, ondorengo pronostiko eta

«Planeta salbatu behar dela dio askok… Bai zera!», Estibaliz Apellaniz

2020-01-17
LurretikEstibaliz Apellaniz IngunzaBINKE / 2020ko urtarrila Planeta salbatu behar dela dio askok… Bai zera! Aspaldion sarri-sarri entzuten da komunikabideetan «planeta salbatu beharrean gaudela» eta antzeko esaldi arduratsuak. Ai, kokoloak! Salbatzekotan ere, geu gara geure burua salbatu beharko dugunak. Lur planeta, Eguzki Sistema osatzen duten beste gorputz planetarioekin batera orain 4.570 milioi urte eratu zen. Harrezkero gertaera ugari jasan ditu, ohiko aldaketa txikiak zein eraldaketa ikaragarriak. Izatez, Lurraren historia luzea lantzen duen antzerkian, planeta bera «eszenatokia» besterik ez da izan, «aktoreak» izaki bizidunok izan gara, eta agertokia aldatzeko ahalmen izugarria izan dugu. Denboran zeharreko aldaketa horien aurrean «aktore» batzuek, egoera berrira

«Galdakaokoak ziren auzoak», Aitzol Altuna

2020-01-17
LehoinabarraAitzol Altuna EnzunzaBINKE / 2020ko urtarrila Galdakaokoak ziren auzoak Nafarroako lur zati hau 1200. urtean konkistatu eta gero, Bizkaiko Jauna zen Didako V.a Lopitz Haro gaztelarrak, Galdakaori Artxanda eta Arbolantxako ia lur guztiak kendu zizkion Gudubikolandara arte, 1300. urtean sortu berria zuen Bilbo hiribilduari emateko, ordura arte Begoñako portu txiki eta ziztrin bat. Konkistak eta horrelako erabakiek, Bando Gerren hastapenak dira Bizkaian. Etxebarrin, 1508. urtean San Esteban parrokia eraiki zen, Galdakaotik banatzeko prozesua hasiz. Bertako Legizamon, Arbolantxa eta Etxebarri handiki familiek, zer esan handia izango zuten horretan, ordurako euren oin-etxeak Bilbora jaitsiak baitzuten, Bilbo hiribilduko lehen familia inportanteenak bihurtuz. Bedia

«Aitita ta amamak seintzain»

2020-01-17
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2020ko urtarrila Lehenago, gure baserrietan normala zan hiru belaunaldi batera bizitea, eta aitita-amamak zaintza lan handia egiten eben sein edo haur txikiakaz arduratzean. Lan eder hori «seintzain» izenagaz ezagutzen dogu Gorbeialdean, hau da: sein+zain > seintzain. Eta etxean bakarrik ez, lehenago neskato eta andra asko, seintzain joaten ziran modudun etxeetara, bai herriko bertakoetara eta bai Bilbokoetara be. Urteak joan urteak etorri, gure herriak uritartu egin jakuz eta baserri askotako jendea pisuetan bizitzera etorri. Jakina, aitita-amama bako pisuetan, beste era batera konpondu behar izaten zan umeen seintzaro edo haurtzaroan. Aspalditxuan, ostera, aitita-amama ugari ikusten da seintzain gaurko

«Besaulkien matxinada», Beñat Armentia

2019-12-20
Beñat Armentia ArriandiagaBINKE / 2019ko abendua Besaulkien matxinada Joan ziren jaiak, eta hauekin batera euripean behingoagatik honi garrantzi handirik eman gabe egindako dantzak. Joan ziren ordu biko loaldia egin eta gero aurpegia begi-zulo erraldoiez josirik egin beharreko sukalde txapelketak. Hain epe laburrean gazteok elkarren artean saretzeak, edota norberaren zilborrari begiratu ez, eta urte osoan inguratzen gaituen indibidualismo basatitik aldentzeak, niri, behintzat, halako poztasun bat piztu izan dit beti. Hala ere, arrosa guztiek badituzte haien arantzak. Jaiak hasi baino astebete lehenago sarean topatu nuen kritika zurrunbiloak haserretu ninduen. Hainbat gazte koadrila antolatzaileen aurka oldartu ziren, antza, «txosnetan jarri ohi den musika

«Made in Germany…», Libe Goitia

2019-12-20
Libe Goitia ArtetxeBINKE / 2019ko abendua Made in Germany… Honenbeste «embutido», «congelado», «empacado al vacío» eta horrenbeste adina enpaketatu eta hainbeste «paquete»… «I love London» eta beste mila antzerako iman eta postal be bai. Beldurtzekoa be ez da, ez arrazoi barik; begira zenbat kanpotar-mundu etxe barruetan sarturik; jan eta lo egitekoagaz eta guzti, intrintsekoa estrintsekoaren bitartez bidetik barna. Baina, zer espero? Gaur egun barruan hotz eta gu ur-epeletako artzainak lez Xalbazioa ur-epeletan topatu bageinke, askoz hobe. Produktu bat bera be natural edo «eko-friendly»-a ez. Dana naturala. Dan-danen ingurumenen zaintza-lanak gureak noski artifizialak, begira plastikoari; bizi-iraupena. Bizitza gaur egun hatz bategaz

«Kanpai-hotsak»

2019-12-20
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2019ko abendua Gizakion alkar komunikatze-bideak ugariak izan dira, badira eta izango dira bizitzan zehar. Gaurkoan kanpai-hotsa izango dogu hizpide. Kanpaiak, Egipto zaharrean eta haragoan be baegozan eta V. menderik hona Eleiza Katolikuak jarri ebazan kanpandorre guztietan euren mezuak adierazteko. Kanpai bidez, eleizarako deiak ez eze, beste era askotako mezuak be bialtzen ziran eta gaur be bialtzen dira herri batzuetan, aikor esaterako: hil-kanpaiak, sute-kanpaiak, meza-kanpaiak, alba eta angelusekoak etab…hau da, zelako kanpai-hotsa halako mezua. Kanpai-hotsak gure mitologian be sartu jakuz. Gizakia beti izan da bildur pertsonai mitologikoen aurrean baina pertsonai horreik gainditzeko bide bi erabili dira herrian:
1 18 19 20 21 22 29