«Gorbeiako jaia», Manu Etxebarria
Gorbeiako jaia San Inazio egunean ospatzen da. Gurutzera igoteko ohitura handia dago, gero Igiriñaon jarraitzeko festa-giroan...
«Eraso matxistak… Udala bidelagun?», Aintzane Urkiza
Atzo hilabete, ekainak 6 bete zituenean, Usansoloko Udalak maiatzaren 31n Unkina eskolak jasandako erasoei erantzunez, gaitzespen ohar bat helarazi zigun usansolotarroi...
«Buru-bihotza»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2018ko maiatza Gure gorputza, anatomikoa izanik, sinismen eta kultura ezbardinen eraginez, sinbologiaz beterik etorri jaku historian zehar. Atal bi aipatuko doguz: burua eta bihotza. Aristotelesentzat, gizakiaren adimen eta sentimentuak bihotzean egozan eta osteko askok be holan pentsatu izan dau. Hizkuntza, bizitzaren ispilua danez, berba bakoitzaren azterketa diakronikoak, jatorrira eroango gaitu. Kasurako, latineko, «cor + dare (dar el corazón) > cordere > cerdere > credere > creer» bilakatu da gazteleraz. Gazteleraz, berba asko daukaguz bihotzagaz lotuta, esaterako: «corazonada, descorazonado, manos al corazón», etab. Dirudienez, sentimentuak bihotzean dagoz. Kultura honek eragina izan dau euskal munduan be, eta badaukaguz
«Pilotazale bila», Andoni Beroiz
Andoni Beroiz ZubizarretaBINKE / 2018ko apirila Pilotazale bila Patua apetatsu samarra dela jakina da, gaur hemen eta bihar han. Galdakoztar jaio eta hazi bai, baina egun lemoztar. Belaunaldi lartxo gara Galdakaoko mugetatik at habia egitera behartu gaituztenak —etxebizitza salneurri lotsagarriak tarteko—,herriko seme alabak galtzea garrantzirik ez balu bezala… hainbestean pozik badaude bejondeiela, zuei milesker «kanpotarrekin» akordatzeagatik! Han-hemen beti pozik, frontoietan zahartzen diren piloten antzera. Eta Pilota aipatzen dudala, zaletasuna baino, grina niretzat. Pilota jokora beti eta leku guztietan jokatu da. Batzuentzat efektuarekin jotako lehen «dejadatxoa» Evak Adani jaurtitako lehen sagar harekin iritsi zen. Joko honek euskal kulturan eta gure herrian
«Virginia Imaz», Miren Bikandi
Miren Bikandi BelandiaBINKE / 2018ko apirila Virginia Imaz Gure herritik dabil 2017ko Emakunde Saria jaso dauan emakumea. Bai, Bardintasun Arloak antolatutako ikastaro bi emon dauz aurton Virginia Imaz pailazo eta hizlariak, eta hainbeste ikasi dodanez bertan, hemen idaztea erabaki dot. Clown lanetan 25 urte inguru izango dira Virginia ezagutzen dodala: bere «Modelo Clowntraproducitaria»-rekin hasi eta gero clown ikastaroak egin izan dodaz beragaz, UEUn be beragaz egon naz eta geroago ipuin kontalari. Sudurragaz eta sudur barik, beti liluratu nau. Bere berbetan: «Galarazita dagoena haustearekin hertsiki lotuta dago umorea. Pailazo «inozo», «ergel». «sinple» edo «ero» batek adierazi ezin dena adierazten duenean, aurrezarritako
«Artoa»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2018ko apirila Artoa izenez ezagutzen dogun jakia XVII. mendean Ameriketatik ekarritakoa dogu. Guk bageunkan aurretik, «artatxiki» (gazt. mijo) deritxaguna, baina Ameriketakoa emankorragoa suertatu zan eta gure soloak artaduiz bete ziran pertsona zein ganaduen elikagai legez. Artoaren ereitza azaltzeko esaera pare batera joko dogu. Aiko: «San Jurgi, artoak ereiteko goizegi» (apirilaren 23a); «San Marcos, artoak ereinda balegoz» (apirilaren 25a); beraz, hazeguna, apirilaren 24a. On Jose Miguel Barandiaranek, Martin Txikiren mito baten esaeran, besteak beste, hauxe dakar: «Orri irtete arto ereite». Artoaren kultura garrantzitsua izan da gurean eta gariagaz batera biak elikagai oinarrizkoak. Gariak bere maila izan dau
«Motxiladun umea», Ainhoa Gutierrez
Ainhoa Gutierrez SantorcuatoBINKE / 2018ko martxoa Motxiladun umea Ostirala, ikastolara noa poz-pozik, gaur eguerdi aldera aitite etorriko baita nire bila. Aita eta ama ikustera joango gara, Mirentxinen furgonetan, eta bertan nire beste lagunekin arituko naiz jolasean. Bidaia oso luzea da, 12 ordukoa, baina Ametsekin inoiz ez naiz aspertzen. Joarrek negar egiten du, zorabiatu egiten da, baina, hala ere, hilero egiten du bidaia. Aita eta ama ikusiko ditugu. Bazen garaia! Luze egiten da itxaronaldia, laburregia goxo egoteko tartea. Baina furgonetara sartu eta Amets ez dago. Non dago? «Ama etxean du jada», erantzun didate. Pozik jarri naiz, aldi berean triste. Nireak oraindik
«Nahi eta ezin», Alex Garcia
Alex Garcia TejedorBINKE / 2018ko martxoa Nahi eta ezin Gero eta zailagoa izaten da kalean neskak eta mutilak jolasean ikustea. Orduak eta orduak eman genituen batzuk kalean gora eta behera bazterrak nahasten. Eta beldur naiz irudi hori ez ote den berriro ikusiko, gure kulturaren zati bat galtzeko zorian baikaude. Zoritxarrez, herriak eta hiriak antolatzeko eta eraikitzeko eredu berriek haurren bizi-kalitatea kaltetzen dute. Autoek kentzen duten espazioa alde batera utzita, kaleko jolasa, gaur egun, parkeetara mugatzen da. Orokorrean, espazio mugatuak izaten dira, gehiegizko babesarekin, elementu natural bakoak eta irudimenari tarterik uzten ez diotenak. Tristea bada ere, zenbait kale eta plazetan pilotarekin
«Udabarriaren mitoa»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2018ko martxoa Martiaren 21ean hasten jaku udabarria. Neguko solstiziotik eguna hazten etorri jaku eta eguna eta gaua bardintzeari «ekinozio» deritxagu. Latineko berba konposatu batetik dator: «aequinoctium (aequus= bardina eta nox= gaua)», hau da, luzari berbera egunak eta gauak. Zientziaren argitasuna agertu aurretik, mito bidez azaltzen izan jaku, besteak beste, udabarriaren hasiera. Greziar mitologiara joko dogu lehenengo. Zeus eta Demeter (Ceres, latinez) andragizonak ziran eta Persefone izeneko alaba bat eukien. Egun baten, Hades, hilen eta inpernuetako jainkoak, bahitu egin eban Persefone. Demeter bila ebilen eta aurkitu ezinean esan eutsan Zeusi: «Persefone ez badeustazu neuganatzen, aurten ez da
«Carpe Diem», Amaia Sagredo
Amaia Sagredo GorospeBINKE / 2018ko otsaila Carpe Diem Azkenaldian nahiko arduratuta nabil. Denboran gero eta arinago bidaiatzen ari naiz. Beti aurrera, egunak, hilabeteak, urteak… beti aurrera. Izugarrizko abiaduran doan tren honetako leihatiletatik ene bizitzako pasarteak fotograma gisa ikusiz. Konturatu naiz, baina, fotograma horien ordena faltaz. Jauzi itzelak ematen dituzte denboran zehar. Orain, iraganeko gertakizunek, bat batean geroaldira egiten dute salto; oraindik gertatu ez baina amestu ditudan oroitzapenetara, hain zuzen ere. Berriz iraganera. Non dago momentu honetako, gaurko momentua? Auskalo. Orainaldia leiho gardena da. Leihotik begira orduak eman arren, barrutik kanpora begiratzean geroa ikusiko dugu; eta kanpotik barrura, iragana. Gutxitan izango
«Hipokritak», Ander Chamizo
Ander Chamizo MendikoteBINKE / 2018ko otsaila Hipokritak Hipokritak esaten dudanean ez naiz bere burua Europa «Bakearen Nobela» izendatu duenaren hipokrisiari buruz ari. Ezta Afrika ustiatu eta mugak hilotzez osatutako harresiak eraikitzen duten Estatuen buruzagien inguruan ari. Egoera hau ezagutzen duten herritarrez ari naiz, galdakoztarrez. Egoera jasanezina dela pentsatzen dutenez. Sistema aldatu nahi dutenei buruz, nahiz eta hainbat pribilegio edo printzipioz pribilegio gisa ikus daitezkeenak galtzeko prest dauden herritarrez ari naiz. Bai, hipokrita hutsak dira, sistemaren barruan daude, soldatapekoak. Kontraesanez josiak. Baina aizu! Zure burua beste talde batean ikusten baduzu, zure bizimodu-maila merezi duzula uste baduzu, ekonomiaren kudeaketa ondo egiten duten
«Marti zein martxo»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2018ko otsaila Urtearen hirugarren hilabeteari «martxo» deritzagu, baina Gorbeialdean «marti» be badarabilgu oraindik. Biak maileguak: marti < lat. martis-etik dator eta martxo < lat. martius-etik. Marte «gerraren jainkoa» zan erromatarren mitologian. Marti, zaharragoa da martxo baino. Latineko martius berba, bilakatzen joan zan gaztelerara bidean, «1. yod» bitarteko. Hau da, martius > martxo > marzo (fortiare > fortxar(e) > forzar, lez, (hortik «bortxatu»). Euskerak, bilakaeraren erdian hartu eban mailegua eta zaindu «TX»; gazteleraz «Z»-raino joan da. Horregaitik, euskerak gorde dituen erdibideko maileguak interesgarriak dira gazteleraren diakronia argitzeko. Gorbeialdean non darabilgun «marti»? Ba aiko, martizena, astearen bigarren eguna;
«Mundutxoak», Amaia Sopelana
Amaia Sopelana BoschBINKE / 2018ko urtarrila Mundutxoak Aspalditik hamaikatxotan entzun izan dodaz Berbalagunen ekintzak, baina inoiz ezin izan dot parte hartu. Gure Esku Dago taldeko partaideren bat eskatu euskuen abenduko Mintzodromoan parte hartzeko, eta oraingo honetan astitsu nengoanez eta poz-pozik Torrezabalera neu joan nintzan. Eta niretzat aipagarriena herritar ezbardinak nor bere ikuspuntuak euskaraz adierazten entzutea izan zan. Ohitu naz nire mundutxoan bizitzen. Bakotxak gure mundutxoa daukagu. Herritar bakotxak berea. Batzuena zabala, eta beste batzuena txikitxoagoa. Horrexegaitik deigarria egin jatan, adibidez, neskatila gazte-gazte baten ametsa baserri baten bizitzea dala, eta han animaliak zaindu eta soloan lan egitea. Beste gazte batentzat, guztiz
«Etorkizuna eman», Igor Aburto
Igor Aburto CortesBINKE / 2018ko urtarrila Etorkizuna eman Goizetik altxatu, eta lanera joan aurretik albisteak jartzen ditut. Gehienetan berri txarrak dira, gaur ere, ai ama, lan-baldintzak txarrera doazela berriro, murrizketak, pentsioak,… Berri ilunak. Bill Gates-ek esan zuen behin, guk beti aldaketa lartxo estimatzen dugula, beti hobera goazela uste baitugu. Nora goaz? Alde batetik bizitza garestitzen doa baina bestetik gure eskubideak murrizten dituzte. Krisiagatik omen da, eta batzuek «austeritatea» deitzen diote gainera. Nola da posible, bi hauek ez al dira ba kontraesanak? Nora gura dute heldu? Samuel Smiles idazle eskoziarrak esan bezala, «bizitzak alde iluna zein distiratsua dauka; baina gure esku