«Galdakanoko nafar armarria», Aitzol Altuna
Bizkaiko lehen historialariak, Lope Gartzea Salazarrek (1399-1476), Galdakano zeritzon familia Bizkaiko zaharrenetakotzat jotzen zuen...
«Txakolina», Manu Etxebarria
Urrirantz, gure baserri batzuetako aspaldiko ekintza bat txakolina egitea zan. Horretarako mahasduiak behar dira. Lehenago...
«Hitzen pisua», Yayone Altuna
MerakiYayone Altuna CharterinaBINKE / 2020ko abendua Hitzen pisua Zenbatetan entzun, ikusi edo irakurri dugu gustuko ez dugun zerbait? Iraingarria iruditzen zaigun adierazpen bat? Gero eta gehiago dira sare sozialen bidez, haien «iritzia» emateko aprobetxatzen duten pertsonak; askok gainera, gaizki ezagutzen den adierazpen eskubidearen babespean jarduten dutela uste dute, berau mugagabea balitz bezala; globalizazioari eta «biralen» gizarteari esker, klik baten kolpera dugu, mezu bat milaka pertsonarengana iristea. Tamalez, azken garaiotan —historiako beste krisi momentu askotan legez—, areagotu egin dira diskurtso intoleranteak dituzten gizarte-taldeak edo alderdi politikoak, bizikidetza eta errespetu-balioak zalantzan jartzen dituztenak, eta nabarmenago geratu da «gorroto-diskurtsoa» delakoaren arriskua. Adierazpen askatasunak
«Ideologia ari du», Julen Gabiria
Urandreak lezJulen Gabiria LaraBINKE / 2020ko abendua Ideologia ari du Denak segitzen du izaten politika. Berdin dio testuinguruak: segitzen du denak politika izaten. Eta badakit honezkero ikasia izan beharko nukeela lezioa, baina zeharo izorratzen nau, zeharo eta egunero, komunikabide publikoak izateak etengabe dabiltzanak politika egiten, ezarian, euri-langarra bezala, gehiegi bustiko ez zaituen baina hezurretaraino sartuko zaizun zirimiritxo baten moduan: ideologia ari du; publikotik, baina ideologia. Ez da ezer berria, betiko doinua da hau, ez nabil kontinente berririk deskubritzen. Baina beti egiten zait deigarria, esate baterako covidaro betean gauden honetan, jendearen ardura bakarra osasuna denean, gure komunikabide publikoek ideologiaren zaparrada langartzen
«Bakuna zein txerto»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2020ko abendua Baten batek pentsatu leike, bakuna berbea, gazteleratik hartu dogula euskerazko, txerto, eukita. Ba, ez, berba biak daukie euren arrazoia. Aiko. Bakuna, dala-eta, Edward Jenner, Ingalaterrako herri-medikua zan eta XVIII. mendearen azkenerantz, mediku lanetan ebilela, konturatu egin zan sakutadun behiak erasten ebilzan andrak kutsatu egiten zirala, baina immune edo babestuta geratzen zirala pertsonen sakutaren kutsaduratik. Geroagora Louis Pasteur zientzialari ospetsuak, latineko «vacca»-ren eratorritik hartuta, bakuna, izena jarri eutsan. Gure inguruan, bakuna, izena zabal ibili da, harik eta, txerto, nagusitu arte. Txerto berbea, latineko «inserto» aditzetik dator, «insertar», gazteleraz eta, txertatu, euskeraz eta, txerto, bere sustantiboa.
«Birusetik harago, hezkuntzan kateak», Irati Bediaga
NeuretikIrati Bediaga RementeriaBINKE / 2020ko azaroa Birusetik harago, hezkuntzan kateak Koronabirusaren beldurra dela eta, hezkuntzan inoiz baino arau gehiago agertzen ari dira. Baina kontziente garen heinean hauek gainditzeko baliabideak ere bilatzen ditugu. Zer gertatzen da ordea urteetan zehar inkontzienteki edo itsututa agian eskoletan sortu ditugun arrakalekin? Arrakalak psikomotrizitatea, norbera bere gorputzaren eta mugimenduen ezagutzan, haur hezkuntzara mugatzen dugunean. Sei urterekin nagusiegiak gara antza gorputz atalak sentitzeko eta sentitu gabe, hauek ikasten hasten gara. Arrakalak, Gorputz Hezkuntzari, «gimnasia» deitzen diogunean eta astean bi ordutara mugatzen dugunean. Onenean eta oraindik ume bagara bi ordu jolasten —eta jolasarekin ikasten—. Txarrenean, nerabezarora heldu garenez,
«Eguzki-izpi bat, mesedez», Jose Inazio Basterretxea
ErretratuakJose Inazio Basterretxea PoloBINKE / 2020ko azaroa Eguzki-izpi bat, mesedez Zeure burua ere ikusiko zenduan inoiz honetan: tapaki bat jaso, eta haren azpian zedozer gordetzen. Inoiz, jolas hutsagatik egin dogu hori. Inoiz, beste batek horretara estututa, eta gaiztakeria eskasa izan da gerizpetara sartzea agirian beharko leukena. Zaharrak, gure etxeko zaharrak, ostonduta dagoz ilunpetan, alfonbra azpietan… eta ez eurek berenberegi erabagita. Aspalditxoan, normal-normal ikusi eitekeazan edadez aurrera joandakoak han-hemen, tirriki-tarraka, edo gurpil-gurditxoan. Hurrean zaintzaile profesionala, edo etxekoa, edo laguna. Baina, gaur… Latza da 2020. urtea egoitzetan. Ondo asko azaleratu ditu izurriteak gure erkidegoaren hainbat kontraesan: ezbaian jarri da gizarte-ongizatearen ituna, eta
«Orain, Bide(a)n?», Ane Agirre
IritziaAne Agirre CrespoBINKE / 2020ko azaroa Orain, Bide(a)n? Askok, luzeegia egin den legegintzaldi honen ondoren, lasai arnastu dezakete. Alderdi demokratak irabazi du, bai, baina edozein aukera litzateke Trump-en Amerika baino hobea. Hala ere, alderdi demokratak irabazteak ez du automatikoki herriaren eskubideen eta nahien aldeko panazearik lortuko. Izan ere, alderdiak berak badu bere banaketa propioa. Batetik, alderdi aurrerakoia, ideal sozialistek bultzatuta. Bestetik, alderdi korporatibista; azkenengo honek babesten ditu Biden eta sozial-demokraziaren estalkia, alegia. Alderdi-bitasunak automatikoki ezker-eskuin dikotomiara eramaten gaituen arren, herrialde bakoitzak bere testuingurua dauka, eta tamalez, AEBetako errealitateak ez dauka «benetako» sozialismorako lekurik. Kakotxen artean idazten dut «benetako», gizartean ere
«Hitano»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2020ko azaroa Euskeraz hiru aditz tratamentu daukaguz: hitano, zuka eta berorika. Goazen hitanora: hi+to+no > hitano. Hi, bigarren pertsona, to/toka, maskulinoa eta no/noka, femeninoa. Erabilera: toka, gizonezkoak gizonezkoagaz eta andrazkoak gizonezkoagaz, eta, noka, gizonezkoak andrazkoagaz eta andrazkoak andrazkoagaz. Hitanoa, altxor bat dogu baina zoritxarrez galtzen dabil, batez be, noka. Arrazoietariko bat, errespetuarena. Euskerazko, hi, gazteleraz, «tu», litzateke eta euskerazko, zu, gazteleraz, «vos». Gure, berori, gazteleraz, «usted». Jakina, gure hitanoa eta gaztelerazko, tuteoa, lagun arteko erregistrotzat euki dira eta nagusiagoei-eta egitea errespeto faltatzat. Horrexegaitik baztertu da. Baina, hitanoa, aditz erregistro zaharrena izateaz gain, sano inportantea da. Aikor,
«Covid-a, Galdakaoko gazteriaren hankartean», gazte talde baten iritzia
IritziaGazte galdakoztar talde batBINKE / 2020ko urria Covid-a, Galdakaoko gazteriaren hankartean Hori pentsatu behar izan zuten Ertzaintzako zenbait agentek pasadan irailaren 19ko gauean, herriko hainbat gazte goitik behera arakatu baitzituzten gazte izate hutsagatik eta Galdakaoko kale eta plazetan egoteagatik. Edozein herrialde autoritariotako indar polizialentzat, COVIDaren ondorioz bizi dugun egoera honek amestu zezaketen posizio onenean jarri ditu, eta zoritxarrez batzuoi ez gaitu harritu Ertzaintzako zenbait agentek modu horretan aritu izanak, katxeatzen dituztenen eskubide zibilei inolako kasurik egin gabe. Zenbait kasutan gainera gezurrezko akusazioak eginez hain famatu eta mespretxagarria den mozal legea erabili ahal izateko. Gazte askok ez dute ulertu neurri honetako
«Plateruena eta Gestamp», Gotzon Barandiaran
KulturminezGotzon Barandiaran ArteagaBINKE / 2020ko urria Plateruena eta Gestamp Berbaro euskara elkartekoek duela ia 20 urte aurkeztu zioten Durangoko Udalari Plateruenaren egitasmoa. Aurkezteagaz batera, udala herritarron zerbitzurako erakundea denez, babes publikoa ere eskatu zioten udal-gobernuaren ardura zuen alderdi politikoari. Ekimen pribatua zela eta egiteko baina udalarengandik laguntza askorik ez itxaroteko erantzun zieten. Ia 20 urtean errepikatu duten erantzuna. Alderdi berekoek zortzi milioi euro eman zizkioten egoitza nagusia Madrilen duen Gestampi, lantegiak zarratu, langile guztiak kaleratu eta Euskal Herritik alde egingo duen multinazionalari, zeinak ziurrenik ez duen txakur txikirik itzuliko. Hizkuntza, Kultura eta Herria ardatz, zutabe, iparrorratz eta helburu izan ditu
«Nola zabaldu zen garia Euskal Herrian?», Antton Irusta
Autu-mautuanAntton Irusta ZamalloaBINKE / 2020ko urria Nola zabaldu zen garia Euskal Herrian? Autu-mautu polita dakargu orain, irakurle, Martintxoren ipuina. Gogoratzen al zara nor zen Martintxo? Amamak sarritan aipatzen zigun, baparri-biparri, Martintxo mutikoaren pasadizoa. Antzina, Muskizko kobazulo batean, basajaunak bizi omen ziren. Han, inguruko mendi gainetako lurrak erabilita, sekulako garitzak biltzen omen zituzten. Beheko lurretan, kristauak bizi omen ziren, eta, oraindik ez omen zuten garirik ereiten, hazirik ez zeukaten-eta. Behin, Martintxo, abarka handiago batzuk jantzita joan omen zen Muskizko kobara, eta, hango gari pilak ikusirik, saltoka zeinek salto handiagoa eman apustu egin zuen basajaunekin. Basajaunak, beren aldetik, erraz saltatu omen ziren.
«Ez gaude erotuta», Naiara Pinedo
IritziaNaiara Pinedo ParrillaBINKE / 2020ko urria Ez gaude erotuta Espainiar estatuan, 16 urtetik gorako emakumeen %57 izan da ukitzeen, begirada lizunen edo «stalking»-en biktima. Danok dakigu datu hori oso labur geratzen dena. Apustu egingo nuke emakumeon osotasuna sentitu dela inoiz deseroso kaletik joanda: etxera bueltan lagunei bidalitako mezutxoa, gizonez betetako ilara edo talde baten aurretik pasatu beharra, objektu baten gisara sentitzea… Baina, zer gertatzen da datuetan ageri ez den beste %43arekin? Ez dut euren erantzuna zalantzan jarriko, baina bai motiboa. Gizarte patriarkal batean, esleitutako genero-roletan, mendeetako kultura matxistan edo maitasunaren idealizazioan hazteak hain salda lodia egiten du, ezinezko egiten digula
«Diziplina kontzeptua»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2020ko urria Betibe, diziplina beharrezkoa dogu gizakion bizibiderako. Diziplina kontzeptua, guk euskaldunok, «hezi» berbagaz adierazten dogu, pertsonentzat zein animalientzat. Hezi barik dagoanari, hezibakoa, esaten deutsagu. Hezita egoteak horixe eskatzen dau: diziplina. Berba hau, latinetik hartu dogu. Latinez «disco» aditzak, ikasi, esan gura dau euskeraz. Hortik latinez «discipulus», ikasle, euskeraz. Ikaste bide horretarako, hor daukagu latineko «discipulina», «disciplina» gazteleraz eta diziplina, mailegua, euskeraz. Jatorriz, diziplina, latigo-tresna bat zan, hau da, asta bati deutsala kordelezko edo uhalezko tira bat edo gehiago lotuta, gure txibitaren antzera. Tresna horren helburua zera zan, abereak eta zoritxarrez, garai batean, pertsonak be latigazuz