«Guk festa, animaliek jai», Andrea Arrizabalaga
Behin txalotu zenuenak gaur negar eragin diezazuke. Gauza askorekin gertatu zait hori, tartean, animaliak erabiltzen dituzten...
«Irailean eskolara», Manu Etxebarria
Irailean kurtso barria hasten da maila guztietako ikastetxeetan eta ikasle, irakasle eta gurasoak behar dana antolatzen saiatuko dira...
«Ez diezagutela inoiz ken», Eñaut Zearra
Eñaut Zearra GarabietaBINKE / 2019ko uztaila Ongi daki «Las venas abiertas de América Latina» irakurri duenak kontinente berriaren aurkikuntzaren atzean ezkutatu digutena, Historiako harrapaketa handienaren errelato gordina egiten baitu Galeanok liburuan. Ezagunak zaizkigu israeldarrek palestinarrei egindako ankerkeriak ere, artean, ekintzaile palestinarren familien etxe eraisketak. Gurean ere badakigu zerbait espoliazioei buruz. Gorri edota separatista izatea larrutik ordaintzen zen gerra ondorenean. Erregimen frankistaren instantzia gorenek ondasunak nork galdu eta nork ez seinalatu, eta konfiskazio batzordeek lan zikina gauzatzen zuten. Hamaika dira herri zanpatuek jasandako espoliazioak; hamaika herri honek pairatutakoak. Baina bat ekarri nahi dut bereziki gogora. 57 preso ohiren ondareen aurkakoa, tartean
«Errotak»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2019ko uztaila Gure herrietan, garia, zemendian erein eta uztailean gariak jo ondoren anegaka gordetan zan zorroetan, behar izan ahala, errotara eroan, eho eta ogiak egiteko. Errota eta haize-errota ugari egoan gure herrietan, batzuk barriak baina beste asko olak aprobetxatuz egokituak euren ubide, antepara eta guzti. Errota berba, latineko «rota(m)»-etik dator, euskerak zuzenean hartu dau «e»- protetikoagaz. Hortik errota. Gazteleraz «rota(m)> roda> rueda» bilakatu da. Eraikuntza honek badauka beste latinetikako berba bat: bolu. Hau latineko «molinu(m)»-etik dator, —«molinu(m)> moliu>boliu>bolu»; aikor: Bolueta, Bolinaga, etab.—. Euskal Herriko beste lurralde batzuetan, eihera izena erabiltzen da. Errotetan galgarauak eta artagarauak ehoten
«Alkarteak, nortasun bila», June Oleaga
June Oleaga EreñoBINKE / 2019ko ekaina Alkarteak, nortasun bila Gure gizartea, gizarte bizia dalako sortzen dira alkarteak. Eta alkarte horreik fase desbardinetatik pasatzen dira. Hauen gorakada handia egon zan 80-90ko hamarkadetan. Baina gaur, boluntarioen krisialdi batean gagoz, gizartean norbanakoen interesak nagusi diralako, agian. Holakoetan, zer gertatu leike? Galdakaon kokatuta, bi dinamika nagusitzen dira. Alde batetik, arlo politiko-instituzionaletik, esku sartze handia. Argi dago herritarren indarra lausotu egiten danean, arlo politikotik sortzen diran helburu zein dinamika interesatuak areagotzen dirala, kale eta instituzioen arteko tentsio naturalean. Aukera barriak ikusten dabez gizartearen dinamikak baldintzatzeko, botere erlazioa aldatzeko. Eta alkarteen arteko dinamiketan gagozanok, argi ikusten
«Ez gaituzte isilaraziko», Xabi Ealo
Xabi Ealo DiazBINKE / 2019ko ekaina Ez gaituzte isilaraziko Donostian, ekainaren 9an, 10.000 pertsona batu ginen ospatu beharko ez litzatekeen jaialdi batean. Adierazpen- eta prentsa-askatasuna aldarrikatzeko jaialdia eta Gara laguntzekoa aldi berean. XXI. mendean, aurretik aipatutako oinarrizko eskubideak aldarrikatzen jarraitu behar ditugu? Bada, zoritxarrez bai. Gaur egun aldarrikatu behar ditugu eta ez dirudi epe laburrean egoera aldatuko denik. Hainbat dira euskal prentsak jasan dituen erasoak, izan zuzenean edo izan zeharka. Azkena eta Donostiako jaialdia ospatzearen arrazoia, Eginen itxieraren ondorioz eratu ziren zorrak Garari ezartzea. Gogoratu behar da hedabide baten aurka egiten den eraso oro, biztanleria osoari eragiten dion zerbait dela,
«San Juan suak»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2019ko ekaina San Juan bezpera gauean egiten diran suak, udako solstizioaren ospakizunak dira antzinatik. Gero eleizeak, 21etik 24ra aldatu eta San Juan jaia jarri euskun eta hortik San Juan suak. Sua, argiaren sinboloa da eta udako solstizioan egun argia luzatzen hasten danez, suagaz ospatzen dogu, lehenago neguko solstizioan Gagon-enborra izetuta egiten zan legez. Gaur egun be jarraitzen dogu San Juan suakaz, baina, lehenago, gure baserrietan ohitura gehiago egoan su nagusia egin aurretik. Aiko neuk bizitakoa Zeberion. San Juan bezpera iluntzean, galtzupoila edo gari-eskutak hartu, sua emon eta zuziokaz labrantza-soloak inguratzen genduzan kantu-hots hau bitarteko: San Juan
«Jolasteko leku faltan», Omer Amarika
Omer Amarika OrueBINKE / 2019ko maiatza Jolasteko leku faltan Aspalditik nabil herriak daukan arazo handi bati buruz idazteko ideiagaz bueltaka, Galdakon futbol zelai inprobisatuak, jolasteko leku zabalak… danak desagertu diralako. Ni 1980an jaiotakoa naz, eta gogoan daukat 11 urtetatik 19ra bitartean zelan alkartzen ginan nire kuadrilakoak beste kuadrilakaz. Asteburu guztiek emoten genduazan batetik bestera: batzuk futbolean, beste batzuk frontoian edo besteak bizikletak hartu eta Pepeto aldera bidean… baina plaza zan gure alkartzeko gunea, eta hortxe egiten genduazan plan guztiak, kalean. Orain, herritik paseotxua egitea baino ez dago: neska-mutil guztiak lurrean eserita, portal baten edo arkupe baten inguruan bakotxa bere telefonoagaz
«Maiatz-zuhaitzak»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2019ko maiatza Maiatzean, orriz eta lorez janzten dira zuhaitzak. Euretatik hiru aipatuko doguz: Haritza. Ohiturak gogoratuz, Euskal Herriko lurralde batzuetan, apirilaren azkenengo eguneko iluntzean haritz landareak landatzen ziran maiatzaren lehenengo egunean landatuta ikusi ahal izateko. Maiatz-landare horri «maiatz-haritza» deritzagu. Elorria. Maiatzaren hiruan, Santa Kurtz jaiak ospatzen dira gure hainbat herritan. Garai honetarako, elorriak lora-loran egoten dira. Gure zaharrek, hartu elorri zuri errama txorta bat, arrankala bat egin ale bakoitzari, sartu gurutzeratara beste egurtxo bat, sarats-azalez irentsitara inguratu oboan-oboan eta eleizara eroaten ebezan bedeinkatzeko. Gero, etxera eroan, eta banan-banan solo bakoitzari berea sartu muna baztertxo baten, urteko
«Aste Santua»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2019ko apirila Aste Santuaren herri-zentzua aldatzen etorri jaku uritartze leku-denporetan. Baina atzera begiratzen badogu, Aste Santua eleiz kutsuz beterik egoan eta jendea eleizkizunetara joaten zan hutsik egin barik. Eleiz kultura indartsu horren ezaugarri lez, Gorbeialdeko herri-esaunda pare bat aipatzea baino ez dago. Aikomenzan. «Aldi baten, baserritar bat, eleizkizunera barik ote bila joan zan basora Bariku Santuz zapatuan labesua egiteko. Baetorren ote-karga lepoan dala eta halako baten, ote-karga eta guzti aidean joan eta ilargian geratu ei zan kondenaturik lurretik ikusten diran gerizpeak sortuz». «Beste baten, beste baserritar bat be, eleizkizunera barik, egur-abarretan joan zan Bariku Santuz. Baekarren
«Eskerrik asko!», Josu Zabalo
Josu Zabalo BilbaoBINKE / 2019ko apirila Eskerrik asko! Abiada bizian pasatu da Korrika 21 guretik, ariniketan. Zeozer utziko du zurrunbilo horrek, baina. Denetan garrantzitsuena hauxe: Galdakaok eta Usansolok erakutsi dutela, beste behin ere, hizkuntzaren berreskurapenerako hain beharrezkoa den herri nahia, orain artean egin izan duten bezala. Euskararen geroa errautsetan amilduko ez dena badakigu. Korrika-Euskal Herria-Euskara banaezinak dira. Hiru erreferentzi dontsuok barneratuak izan daitezen, asko lagundu du Korrikaren zentzu herritar eta partehartzaileak, ekimen zabala, dinamikoa eta bizia dela medio euskarak denon partaidetza behar du, txiki, gazte zein helduena, guztiontzat eta guztiona da. Gizarte osoaren eragina lotu nahian, hamaika pertsonaren eskuhartzeak, hotsak,
«Lehen maitasuna», Nerea Urgoiti
Nerea Urgoiti GalarzaBINKE / 2019ko apirila Lehen maitasuna Lehen maitasuna berezia omen da, bakarra. Gehiengoari lehen maitasunari buruz galdetu eta maitasun erromantikoarekin oroitzen hasten da; herriko jai haietako kalimotxo zaporeko lehen musuarekin, eskutik helduta emandako paseo inuzente haiekin, mahai azpitik pasatako ohartxo anonimoekin edota txoko ilun haietan ezkutuan egindako laztan eta fereka ez hain inuzenteekin. Beste batzuek, ordea, lehen maitasuna entzun eta amak kontatutako lehen ipuina oroitzen dute, aitaren lehen irribarrea, aiton-amonekin ikasitako lehen kantak, neba-arrebekin izandako tira-birak edota beti mozkortzeko prest dagoen lagun talde zoroaren abenturak. Maitasun asko daude, bai, baina horiek burmuineko hemerotekan bilatzen hasten garen bakoitzean benetako
«Isilik, mesedez», Xabi Zamakona
Xabi Zamakona GonzalezBINKE / 2019ko martxoa Isilik, mesedez «Por qué no te callas?» esan zion behin Espainiako erregeak Hugo Chavezi, munduari bira eman zion liskar batean. Izan ere, pertsona batzuek zailtasun izugarriak dituzte isilik egoteko. Gizarte honetan denok dauzkagu iritziak sortuta, eta gure ikuspuntua defendatu nahi dugu guztiaren gainetik. Horretarako, arma boteretsu bat erabiltzen dugu bestearen aurka eraso egiteko: hitza. Hala ere, ez gara konturatzen egiten ari garen akats galantaz: bestearen hitzak ez ditugu entzuten, gureak esateko premia handiegia dugulako. Hortaz, hitzak airean galtzen dira. Aurreko ideia hori iraultzeko, isiltasuna goraipatu nahiko nuke. Ongi erabiliz gero, pertsonei mesede egiten digun
«Marti-oilarra»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2019ko martxoa Euskaldunon etxalde edo baserrietako oilategietan, etxe-etxeko izan dogu oilarra eta batez be, marti-oilarra. «Ollar» izen zaharraren jatorrira bagoaz, Euskaltzaindiak «yeismoan» jausi ez egiteko, «-ll- il-» idazteko araua emon aurretik, «ollo+ar > ollar» daukagu, hau da «ollo» femeninoari «ar» erantsi maskulinoa adierazteko, beste kasu askotan legez, esaterako: asto/astar; katu/katar; uso/ usar; azkona/azkonar; sagu/satar; suge/suga(a)r; mando/mandar; ote/otar; erle/erlestar etab… nahiz eta hiztegietan euskerazko femeninoa maskulinoz itzuli, —kasurako, asto= burra, litzateke eta astar=burro, eta horrela beste guztiak—. Oilarrak era askotakoak dira eta danak beharrezkoak oiloen arrautzak oilalokeak ezarri eta txitak aterako badira. Baina oilarren artean, marti-oilarra da