«Gorbeiako jaia», Manu Etxebarria
Gorbeiako jaia San Inazio egunean ospatzen da. Gurutzera igoteko ohitura handia dago, gero Igiriñaon jarraitzeko festa-giroan...
«Eraso matxistak… Udala bidelagun?», Aintzane Urkiza
Atzo hilabete, ekainak 6 bete zituenean, Usansoloko Udalak maiatzaren 31n Unkina eskolak jasandako erasoei erantzunez, gaitzespen ohar bat helarazi zigun usansolotarroi...
«Ausardia kulturarentzat», Dani Lara
IritziaDani Lara FernándezBINKE / 2021eko otsaila Ausardia kulturarentzat Hemen nire kontuei bueltaka… Bokazioa txarto aukeratu izana da, agian, nire arazoa? Agian ez nuen nahikorik pentsatu mundu honetan «sartu» aurretik? Erantzunak ez dirudi erraza. Kultura bera, eta honen bideragarritasuna, une horretan agintean dauden politikariek kultura bera ulertzen dutenaren araberakoa denean, sektore honetan lan egiten dugunok babesgabe gaude. Nahiz eta askotan ekonomikoki errentagarria ez izan edo barne-produktu gordinaren gorakada handirik ez ekarri, politikariak ez badu ulertzen kulturak gizarteari aberastasuna ekartzen dionik, jai daukagu. Aurretik datorkigun hondamendia ez da oraindik kalkulagarria. Kultura kontsumitzen genuenok etxean geratu gara. Eta etxean geratu gara, kultur gabezia
«Santageda makilak»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2021eko otsaila Santa Ageda, zezeilaren 5ean ospatzen da baina bezperan santeari dagokion kopla-kantu-hotsa dogu gure ohituretako bat. Kantu-hotsari laguntzeko, abeslari bakoitzak bere makila eroaten dau kantua eta erritmoa bateratzeko. Kopla zein bertsoetan, hasteko, agurra, eta gero Agate Deuna martiriaren bizitza kantatzen da. Azkenean beste agur bat agilandoa lortzeko, tokian tokiko pertsona estimatuena goraipatuz. Abeslariak, lehenago, kintoak baziran be, gerora beste talde askotara zabaldu da, hobaria norberarentzat edo behartsuentzat izanik. Makila dala-eta, zer esan? Ba, aitu, latineko «baculum» berbatik, «baculo» daukagu gazteleraz eta «makulu» euskeraz. Latineko «bacillum» diminutibotik dator euskerazko «makil(l)a». Santageda-makila-kolpeak, lurra negutik iratzartzeko diran? Nok
«Hemen torturatu da», Ander Aperribai
IritziaAnder Aperribai BarrenetxeaBINKE / 2021eko otsaila Hemen torturatu da ETA erakundeak 2011ko urriaren 20an iragarri zuen behin betiko su etena, Aieteko Konferentzia eta hiru egunetara, alegia. Estatuek garaile eta garaituen paradigman jarraitzeko apustua egin zuten, horrelako gatazka bati irtenbidea emateko behar zen bake prozesu bati ateak itxiz. Honek, ziklo politiko berri bat ireki zuen Euskal Herrian, nahiz eta argi ikusi zen, estatuen aldetik, haien nahia gatazka politiko eta militarraren parametroetan jarraitzea zela. Gauzak horrela, aldebakartasunez, ETA erakundeak, gizarte zibilaren laguntzaz 2017ko apirilaren 8an behin betiko armagabetzea gauzatu zuen. Milaka pertsona, Baionan elkartu ziren armagabetzea babesteko eta bake prozesu bati bultzada
«Estatu propio barik 400 urte», Aitzol Altuna
LehoinabarraAitzol Altuna EnzunzaBINKE / 2021eko urtarrila Estatu propio barik 400 urte Enrike III «Biarnotarra» izan zen lehen errege Bourboia. Nafarroako erregea izan zen lehenik 1572. urtean, bere amaren oinordeko bezala, Juana III, emakume errenazentista, erlijio askatasuna aldarrikatu eta Testamentua euskaratzea agindu zuenak. Baina, bere aitaren partez, Frantziako errege bihurtu zen 1589an, han, Enrike IV «Nafarra» bezala ezaguna da. Enrikeren semeak, Louis XIII, Ediktu baten bidez, 1620ko urriaren 15ean Frantzia eta Nafarroaren betirako lotura aldarrikatu zuen. Erresuma hau, «France et Navarre» deituko da geroztik. Ediktuan, Frantzia gelditzen zen subirano, Nafarroa eta Biarnoren menpeko Estatuak bihurtuz. Biarno, Nafarroako koroako beste Estatu subirano
«Plastikozkoak ote gara?», Estibaliz Apellaniz
LurretikEstibaliz Apellaniz IngunzaBINKE / 2021eko urtarrila Plastikozkoak ote gara? Gaur, zalantzarik gabe, munduko kezkarik handiena Covid-19a mendean hartzea da. Behin hori lortuta, pandemia honek eragindako krisi ekonomikoa gainditzea izango da eupadarik larriena. Baina hil ala biziko arazo horrek, ezerezean zokoratuta utzi du ingurumenaren ardura latza, eta ez luke horrela izan beharko. Munduko koarentenaren ondorioz, plastikozko gaien ekoizpena eta kontsumoa asko handitu da; batez ere, erabilera bakarreko plastiko-gaiena. Gorakada hori sail guztietan eman da. Gehien-gehien, ospitaleetan: eskularruak, mantal iragazgaitzak, betaurrekoak, aurpegia babesteko biserak, etab. Ekonomia eta industria sailean ere plastikozko gai berri asko ezarri dira: eskularru eta musukoez gain, bezero eta
«Txertoa, arinegi?», Beñat Argoitia
IritziaBeñat Argoitia BasalduaBINKE / 2021eko urtarrila Txertoa, arinegi? Noiz lortuko dugu gure betiko normalitatea? Galdera borobila, Beñat. Badirudi, herritarren %60-70ak txertoa hartzen dutenean izango dela. Europa mailan, epeak egoki joanez gero, eta logistika arazoak ez badaude, taldeko immunitatea uda edo uda bukaerarako lor dezakegula uste da. Baina, txertoek eragina izaten duten bitartean, neurriak egoki betetzea funtsezkoa dela azpimarratu nahiko nuke; hau da, musukoa egoki jartzea —sudurra eta ahoa barne—, bi metroko distantzia interpertsonala mantentzea, jende-pilaketak ekiditea, gune itxiak ondo aireztatzea eta eskuak maiz garbitzea. Baina, oraindik, ez da urte bat igaro pandemia Euskal Herrira iritsi zenetik, eta herrialdeek eta agentzia
«Urtarrila, hotzak hila»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2021eko urtarrila Urtarrila, hotzak hila» dinosku herri esaera zahar batek, eta halan da izan be. Urteko lehenengo hil hau izen ugariz adierazten dogu: urtarril, urtail, ilbeltz, izotzil, etab. Izan be, hil honetan hotz handia egiten dau eta horren ezaugarri, leiak edo izotzak ur geldiko otsin edo putzuen urazalak kristal edo horma bihurtzea. Urazal izoztuari «kristal» edo «horma» deritxagu. Latineko «forma»-tik dator gure «horma». Hau da, ur likidoa horma bihurtzea. Gerora, uretik harrizkora-eta be eroan dogu berba hori mendebaldean. Era bitako leiak daukaguz: lei zuria eta lei baltza. Lei zuria ikusi egiten dogu egunsentian. Lei baltza ostera,
«Zaborra mendian», Miren De Regil
IritziaMiren De Regil GilBINKE / 2020ko abendua Zaborra mendian Mendietan aurkitu dut inork eman ezin didan besarkadaren babesa. Naturak zabaldu dizkit bere barrenak, sustraietatik ihes egin ahal izateko. Naturak, besoak zabaltzen ditu edonoren aurrean baina gizakiaren berekoi izaerak adar diren beso horiek moztu egiten ditu. Asko poztu nintzen deskonfinamenduan kirolak hartu zuen indarraz. Mendiak beteak zeuden, herriko inguruak aztertzera ausartu ziren herritarrak bide zoragarriekin aurkitu ziren. Kirolak natura maitatzera eramaten zaitu, edo alderantziz agian, naturak kirola maitatzera eramaten zaitu. Ordea, nire pozak haserre bilakatu ziren. Gure basoek eskaintzen zigutena guk geuk zapuzten genuen, musukoak sasiartean, mukizapiz betetako bideak eta edonolako
«Hitzen pisua», Yayone Altuna
MerakiYayone Altuna CharterinaBINKE / 2020ko abendua Hitzen pisua Zenbatetan entzun, ikusi edo irakurri dugu gustuko ez dugun zerbait? Iraingarria iruditzen zaigun adierazpen bat? Gero eta gehiago dira sare sozialen bidez, haien «iritzia» emateko aprobetxatzen duten pertsonak; askok gainera, gaizki ezagutzen den adierazpen eskubidearen babespean jarduten dutela uste dute, berau mugagabea balitz bezala; globalizazioari eta «biralen» gizarteari esker, klik baten kolpera dugu, mezu bat milaka pertsonarengana iristea. Tamalez, azken garaiotan —historiako beste krisi momentu askotan legez—, areagotu egin dira diskurtso intoleranteak dituzten gizarte-taldeak edo alderdi politikoak, bizikidetza eta errespetu-balioak zalantzan jartzen dituztenak, eta nabarmenago geratu da «gorroto-diskurtsoa» delakoaren arriskua. Adierazpen askatasunak
«Ideologia ari du», Julen Gabiria
Urandreak lezJulen Gabiria LaraBINKE / 2020ko abendua Ideologia ari du Denak segitzen du izaten politika. Berdin dio testuinguruak: segitzen du denak politika izaten. Eta badakit honezkero ikasia izan beharko nukeela lezioa, baina zeharo izorratzen nau, zeharo eta egunero, komunikabide publikoak izateak etengabe dabiltzanak politika egiten, ezarian, euri-langarra bezala, gehiegi bustiko ez zaituen baina hezurretaraino sartuko zaizun zirimiritxo baten moduan: ideologia ari du; publikotik, baina ideologia. Ez da ezer berria, betiko doinua da hau, ez nabil kontinente berririk deskubritzen. Baina beti egiten zait deigarria, esate baterako covidaro betean gauden honetan, jendearen ardura bakarra osasuna denean, gure komunikabide publikoek ideologiaren zaparrada langartzen
«Bakuna zein txerto»
Manu Etxebarria AyestaBINKE / 2020ko abendua Baten batek pentsatu leike, bakuna berbea, gazteleratik hartu dogula euskerazko, txerto, eukita. Ba, ez, berba biak daukie euren arrazoia. Aiko. Bakuna, dala-eta, Edward Jenner, Ingalaterrako herri-medikua zan eta XVIII. mendearen azkenerantz, mediku lanetan ebilela, konturatu egin zan sakutadun behiak erasten ebilzan andrak kutsatu egiten zirala, baina immune edo babestuta geratzen zirala pertsonen sakutaren kutsaduratik. Geroagora Louis Pasteur zientzialari ospetsuak, latineko «vacca»-ren eratorritik hartuta, bakuna, izena jarri eutsan. Gure inguruan, bakuna, izena zabal ibili da, harik eta, txerto, nagusitu arte. Txerto berbea, latineko «inserto» aditzetik dator, «insertar», gazteleraz eta, txertatu, euskeraz eta, txerto, bere sustantiboa.
«Birusetik harago, hezkuntzan kateak», Irati Bediaga
NeuretikIrati Bediaga RementeriaBINKE / 2020ko azaroa Birusetik harago, hezkuntzan kateak Koronabirusaren beldurra dela eta, hezkuntzan inoiz baino arau gehiago agertzen ari dira. Baina kontziente garen heinean hauek gainditzeko baliabideak ere bilatzen ditugu. Zer gertatzen da ordea urteetan zehar inkontzienteki edo itsututa agian eskoletan sortu ditugun arrakalekin? Arrakalak psikomotrizitatea, norbera bere gorputzaren eta mugimenduen ezagutzan, haur hezkuntzara mugatzen dugunean. Sei urterekin nagusiegiak gara antza gorputz atalak sentitzeko eta sentitu gabe, hauek ikasten hasten gara. Arrakalak, Gorputz Hezkuntzari, «gimnasia» deitzen diogunean eta astean bi ordutara mugatzen dugunean. Onenean eta oraindik ume bagara bi ordu jolasten —eta jolasarekin ikasten—. Txarrenean, nerabezarora heldu garenez,