Angel Zubieta, futbolaren idolo izan zen galdakoztarra

TESTUA ETA ARGAZKIAK: Eduardo Madina Etxebarria

Gure historian eta pasarte galdakoztarretan aditua den Edu Madina Binkeko kolaboratzaileak Galdakaoren ordezkari ezagun eta futbolaren ikono izan zen Angel Zubieta omendu gura izan du ondoko erreportaje sakonarekin.

Binkeren aurreko zenbakian Marcos Tedin Uriburu adiskideak Buenos Airesetik idatzi zigun Ángel Zubieta gure herrikideari buruzko artikulu eder bat. Nire asmoa hau pixka bat zabaltzea da, batez ere Galdakaori dagokionez eta José Iraragorrirekin batera gure herria mundu osoan zehar ezagutzera eman zuen futbolari bikain horren inguruan.

Ángel Zubietak 1954ean idatzi zituen bere memoriak ‘Memorias de Zubieta, trotamundos del futbol’ izenpean Vida Deportiva aldizkarian. Galdakaori, bere herriari, maitasun handia zion pertsona, hau esaten hasten da:

«Niri, denbora pasa ahala, nire memoriak idazteko leku bat aukeratzeko aukera eman izan balitzait, Galdácano aukeratuko nuke. Nire herria da. Beharbada beste asko bezalako herria, zinema, dantza, zuhaitz eta zortzi mila biztanlerekin. Industrialdeko herria, hiriburutik zortzi kilometrora.

Han, Galdácanon jaio nintzen 1918an, datorren uztailaren 17an duela 36 urte. Han hazi nintzen, aita saileko buru zuen lehergailu-fabrikaren itzalpean eta atsegin handiz itzuliko nintzateke atseden, lasaitasun eta ongizate bila nagoenean. Azken finean, herri txiki batera, nik ezagutu dudan guztia baino gehiago maite dudan herrira. Munduan ez dago Galdakano bezalako leku askorik, non batek ez lukeen inolaz ere gogoan izango bizitzaren alderdi desatsegina eta hainbat eta hainbat jenderen berekoikeria».

Futbolean lehen pausoak

Tximelarreko bizilaguna, Santiago Zubieta Arostegi eta Juliana Redondo Bilbaoren seigarren semea zen. Familiako benjaminak lau ahizpa zituen: Filo, Angeles, Marcelina eta Dominga. Anaia bat ere, Santi, bera baino zortzi urte zaharragoa, etxeko lehen futbolaria izan zena eta zortzi denboraldiz Racingen jokatu zuenak. Ángelen hastapenak futbolean ez ziren errazak izan, aitaren nahia bere seme-alabek ikasketak izatea eta kirolean ez aritzea baitzen, baina bere zaletasunak eta futbolarekiko maitasunak dena gainditu zuen.

La Dinamita fabrikak bi ikastetxe sortu zituen Zuazo auzoan, langileen seme-alabentzat soilik: neskatoena, Karitateko Ahizpek zuzendua, eta mutikoena, Maristas Anaiek zuzendua. Azken honetan hasi zen bederatzi urte zituenean, ikastetxeko txapelketetan izena ematen zuen taldeetako batean parte hartuz. 

Bere desiorik handiena futbolaren deabrua zela, adin hartan odolak gehiago bultzatzen baitzuen kanpora ikasgeletara baino. Irakasleari zuzendutako bedelaren ahotsak «Jolas-ordua, jauna» esaten zuenean, denak ateratzen ziren korrika bezala lehergailu-fabrikako plazatxora. Han ez zuten zuhaitzik zutik uzten, jolastea debekatu zieten zaindarien amesgaiztoa izanik. Abarketak txikituta etxera iristeak liskar eta astinduak zekartzan, egoera berean mundu guztiari gertatzen zitzaion bezala: «aitak bere gain zeukan katxeteak emateko lana, nire ama santuak ni tragediatik salbatzekoa». Bakoitzak bere paperean, «baina bai, amak beti ateratzen zituen gaztainak». Kontua zen aitak ez zuela futbolarekin zerikusirik, «ikasi eta ikasi. Hori da egin behar duzuna» zioela.

Hasiera zurigorri bezala

Bere lehen tokia ez zen jokalari bezala izan, atezain bezala baizik. Beste batzuk nola jokatzen zuten ikustean aspertu egiten zela zioen, eta bera baino gehiago dibertitzen zirela, ezin baitzuen baloiera iritsi arte. 13 urterekin, Galdakaoko Elexaldek fitxatu zuen, egungo C.D. Galdakaok, eta hor lerrokatu zen eskuineko bitarteko gisa, etorkizunean bere postua izan zena. ‘Chato’ Iraragorri, garai hartan Athleticeko jokalaria eta bera baino zazpi urte zaharragoa, Athleticera eraman nuen handik denbora batera, proba zezaten.

Gaztetako ametsetan bi idolo zituen futbolean: Leonardo Cilaurren, Athleticen erdi-postuan zegoena eta ondoren berak ordezkatuko zuena; eta Jose Iraragorri. Hauek izan ziren denboraren poderioz bere futbol ibilbidean eragin zuzena izan zutenak.

Hamabost urte beteta zituela Bilboko Arte eta Lanbide Eskolara joan zen eta orduan esan zion Irargorrik: «Zubieta, San Mamesen jokatu nahi duzu Athleticek ikus zaitzan?». Txundituta eta aldi berean pozez gainezka, ezin bestela izan, esaldi sinple batekin erantzun zuen: «Bai, San Mamesera joan nahi dut». Eta egun horietako batean, Iraragorriren eskutik, Ángel Zubieta agertu zen Hurtado Amezagako Athleticen egoitza zaharretik. Ez zihoan bakarrik, Marcelino Valle Salcedo galdakoztarra zen berarekin. Biak fitxatu zituzten.

Biek hiru hilabete eman zituzten proban eta tarte horretan Athleticek txapelketa bat antolatu zuen, zeinetan hogeita hamar taldek parte hartu zuten. Ángel Zubieta Chimbolandiarekin lerrokatu zen, Arte eta Lanbide Eskolatik etorritako gazte-taldea, bera ikasketak hastearekin batera sartu baitzen bertan. Txapelketa entzutetsu hori irabazi egin zuten eta bera eta Jose Luis Molinuevo Martin taldekidea, Athleticeko atezaina, txapelketako jokalari onenak izendatu zituzten. Hori izan zen bere behin betiko fitxaketaren azken gakoa.

Debuta, Donostiaren aurka

1935. urtea zen eta Jose Maria Olabarria zen Athleticeko presidentea. Aitak jartzen zizkion eragozpen ugariak konponduta, azkenean 1935-1936 denboraldirako kontratua sinatu zuen Athleticekin, 300 pezetako hileko soldatarekin eta irabazitako partidako 50eko primarekin. Gero, Olabarria jaunaren eskuzabaltasunagatik, askoz gehiago izaten ziren. 

Soldata etxean ematen zuen, baina lehen denboraldi honetan txapeldunak izan ziren eta sarietan soilik 800 eta 1.000 pezeta artean irabazi zituen eta horietatik 500 edo 600 pezeta eman zituen. Gainerakoa bere gastuetarako erabiltzen zuen eta horien artean biziorik handiena kakahueteak zirela aitortzen du.

Bere lehen deialdia Gironaren aurkako lagunarteko partida batean izan zen, baina ez zuen jokatu. Horrela, bere lehen partida ofiziala Atotxan izan zen, gaur egun Reala denaren aurrekaria den Donostiaren aurka. Euskal Kopan izan zen, azaroan hasten zen liga txapelketaren aurretik. Ondoren, Getxoko Arenasen aurkako partida batean San Mamesen jokatu zuen, Cilaurrenen lesio baten ondorioz, eta horrek atea ireki zion bere postua hartzeko, eskuin erdi gisa. Hala ere, bere onera etorrita, taldera itzuli zen Cilaurren baina defentsa gisa lerrokatuta. Hortaz, Zubietak bere idoloetako baten postu finkoa hartu zuen.

Taldeko jokalari berria zenez, kide guztien arnasa jaso zuen, baina bereziki Blascorena. Bera eta José Iraragorri arduratu ziren bera arretaz zaintzeaz, eta horrela igaro ziren partidak liga 1936ko apirilaren 19an amaitu arte, hemezortzi urte bete baino hiru hilabete lehenago. Txapeldunen titulua irabazi zuten Chamartinen Real Madrilekin bere gol bati esker berdindu ostean eta Osasunaren aurka San Mamesen lortutako garaipenari esker.

Selekzioetan

Urte hauetan Amadeo González Salazar zen Espainiako futbol selekzioko entrenatzailea eta Ángelen joko bikaina ikusi zuen. Gaztea izan arren, bera hautatzea erabaki zuen eta 1936ko apirilaren 26an egin zuen debuta zuen Pragan, Txekoslovakiako selekzioaren aurka. 17 urte eta 284 egun zituen orduan, eta Espainiako selekzio absolutuan jokatu zuen jokalaririk gazteena izan zen. Lorpen hau 2021eko urriaren 6ra arte izan zuen, Gavik, Bartzelonako erdilariak, 17 urte eta 62 egunekin errekor berri bat ezarri zuenean. Beraz, sari horri eutsi zion 85 urtez.

Selekzioaren hurrengo partida Suitzaren aurka izan zen. Hala ere, ezin izan zuen partida gehiago jokatu, urte hartako uztailaren erdialdean Espainiako Gerra Zibila hasi baitzen.

1937an José Antonio Agirrek, Eusko Jaurlaritzako lehendakariak, Euzkadiko Selekzioa sortu zuen, ume euskaldun errefuxiatuentzako dirua biltzeko eta Euskadik bizi zuen egoera korapilatsua atzerrian ezagutarazteko. Horrekin bat egin zuten euskal futbolariak honako hauek izan ziren: Gregorio Blasco, Rafael Egusquiza, Pedro Areso, Serafín Aedo, Leonardo Cilaurren, José Muguerza, Roberto Etxebarria, Tomas Aguirre, Ángel Zubieta, Pablo Barco ‘Pablito’, Emilio Alonso ‘Emilín’, Ignacio Agirrezabala ‘Chirri II’, José Iraragorri, Isidro Langara, Enrique Larrinaga, José Manuel Urquiola, Guillermo Gorostiza eta Pedro eta Luis Regueiro anaiak. Entrenatzaile bezala Periko Vallana zegoen eta masajista Perico Birichinaga zen. Argitaratutako beste datu batzuen arabera, badirudi Unamuno, Marculeta, Bienzobas eta Soladrero ere egon zirela gerra garaian munduari bira eman zion selekzio horretan. Eta han izan ziren munduko futboleko bi jokalari handi: José Iraragorri ‘Chato’ eta Ángel Zubieta galdakoztarrak.

Mundutik biraka

Euskadiko Selekzioak Parisen hasi zuen bira apirilaren 25ean. Lehenengo partida Pariseko Racingen aurka jokatu zuten, Frantziako txapelduna. Ondoren beste talde eta herrialde batzuetara joan ziren, hala nola Txekoslovakia, Polonia, Errusia, Norvegia eta Danimarka. Anekdota gisa, Ángelek gogoratzen du nola Txekoslovakiara ez zen Iraragorri joan, lesionatuta baitzegoen, ezta bera ere, bere postua utzi zuelako. Parisen geratu ziren, eta esaten du: «15 franko eman zizkiguten eta lehenengo egunean zinemara joan ginen eta garagardo bat hartu genuen. Dena xahutua genuen eta Eliseo Zelaietan paseatzen aritu ginen».

Errusian, errepublikarekin eta euskaldunekin oso konprometitua zena, haur euskaldunen harrera-zentroak bisitatu zituzten. Egun bat oso hunkituta igaro zuten eta han albiste triste bat jaso zuten: tropa matxinatuek Bilbo okupatu zutela. Larritasun eta ziurgabetasun egoera horretan, erbesteko Eusko Jaurlaritzaren berri jaso zuten eta misioarekin jarraitzeko eskatu zieten.

Bira egin ondoren, Frantziara itzuli ziren eta benetako erbesteratzea hasi zuten, ezin baitziren Euskadira itzuli, kartzelara edo hiltzera zigortuko baitzituzten. Horrela, El Havren ontziratu ziren ‘Île de France’-n, Amerikara zihoan transatlantiko batean. New Yorken gelditu ziren, non ‘Orizaba’ ontzia hartu zuten Habanarako eta ondoren beste bat Veracruzera, Mexiko DFra, non hamar partida jokatu zituzten. Denak irabazi zituzten. Ondoren, Argentinan interesa agertu zuten Euskadiko Selekzioak bertan joka zezan, baina herrialdeko agintariek ukatu egin zieten. Orduan, Mexikora itzuli eta handik Kubara joan ziren. Geroago, 1938an, Mexikoko ligan izena eman zuten Club Deportivo Euzkadi izenarekin eta bigarren postuan amaitu zuten.

Izarra Argentinan

1939an, gerra amaituta, kluba desegin zen, baina erbestean geratu behar izan ziren. Horrela, talde amerikar ezberdinetan integratzen joan ziren jokalariak. Lehenengoa Ángel Zubieta izan zen, San Lorenzo de Almagro argentinarrarekin fitxatu zuenak. Handik gutxira, Isidro Langara, José Iraragorri eta Emilín Alonso joan ziren talde berera; Gregorio Blasco eta Leonardo Cilaurren River Platera; Pedro Areso eta Serafín Ahedo eta Euzkadiko Selekzioko beste batzuk Mexikoko taldeetan fitxatu zuten, Espainia edo Asturias kasu, eta beste batzuk erretiratu egin ziren.

Angel Zubieta taldeko jokalaririk estimatuenetako bat izan zen San Lorenzoko zaleentzat, El Vasco ‘edo Vasquito’ deituz. Gauza bera gertatu zitzaion berari. «San Lorenzon jokatuko dut ahal izan arte, eta inoiz bizitzak beste talde batera joanarazten banau, ez da Buenos Airesekoa izango, San Lorenzoren aurka ez baitut inoiz jokatuko», zihoen.

San Lorenzoko zaleei buruz hitz egiten denean, ezinbestekoa da Frantzisko aipatzea, gaur egun Eliza Katolikoko Aita Santua dena. 1946. urtetik San Lorentzoren zale sutsua da, honeko hau esaten duela: «Gogoan dut gaur egun 46ko denboraldia, San Lorenzok talde distiratsu bat zuen. Ez nuen galdu 46ko talde txapeldunaren partidarik». Badirudi haurtzaroko oroitzapen horiek ez dituela ahazten, oraindik buruz dakielako taldearen hamaikakoa, kapitaina Ángel Zubieta zenean. Hain zuzen ere, Francisco Aita Santuak maitasunez eta harro gogoratzen duen urte honetan irabazi zuen San Lorenzok Argentinako ligako txapelketa.

Europara buelta

Liga amaitu ondoren, bira arrakastatsua egin zuten iberiar penintsulan zehar eta San Lorenzo 1946ko abenduaren 17an iritsi zen Madrileko aireportura. Bederatzi urte baino gehiago igaro ziren Ángelek eta haren familiak elkar ikusi ez zutenetik eta hegazkineko ateak ireki zirenean lehena atera zen. Arreba besarkatzeko salto egin zuen, eta pistan bere ama, Santi anaia, osaba bat eta beste senide batzuk zeuden. Oso topaketa hunkigarria izan zen, baina ez zegoen aurretik hil zen aita eta arreba Marceline oso gaixo zegoen.

Aipatu beharra dago Ángel Zubietak jarraipen poliziala izan zuen bere ideal politikoengatik, erbesteratu eta armadatik desertatu zuelako.

San Lorenzo taldea, Galdakaon

1946ko abendutik 1947ko otsailera bitartean hamaika partida jokatu zituzten: bederatzi Espainian eta bi Portugalen. Bost garaipen, lau berdinketa eta bi porrot lortu zituzten. Athleticekin elkartzeko Bilbora iritsi zirenean, Carlton hotelean izan ziren eta hemen Galdakaoko alkatearen bisita jaso zuen Zubietak. Alkateak San Lorenzok Galdakaon joka zezan ahal zuen guztia egiteko eskatu zion. Horrela jakinarazi zion Ángel Zubietak Perufo klubeko presidenteari eta honek berehala erantzun zion: «Zubieta tartean bada, San Lorenzok Galdakanon jokatuko du. Gainera, partida bere amaren omenez izango da». Horrela kontatzen du Ángel berak bere memorietan: «Nire ama bertan izan zen, egun hartan, jokatzen ikusten ninduen lehen partidan. Gure omenaldia eta Galdakanoko herri osoarena jaso zituen egun ahaztezin horretan». 

1947ko urtarrilaren 6an semea herrira itzuli zen, amaren etxera. Egun hartan, Almagoroko San Lorenzo zelaiko kapitain gisa, futbol-partida bat jokatu behar zuen Santa Barbarako zelaian, Zuazon, non baloiari lehen ostikadak eman zizkion. Juliana Redondo Bilbao, bere ama, omentzeko partidua zen. 

Partida hasi aurretik, José Iraragorrik, San Lorenzo eta Galdakaoko jaun-andreen izenean, lore sorta bat eman zion Ángel Zubietari, hark amari eman ziezaion, eta bera zegoen tribunara joan zen. Publikoaren txalo zaparrada handi baten artean eman zion. 

Partida honetarako, C.D. Galdakaok Athleticeko lau jokalariren laguntza izan zuen: José Luis Bergaretxe, Miguel Gaínza, Venancio  eta José Iraragorri, gure herrikidea. Horrela, San Lorenzok Blazina, Zubieta (kapitaina), Crespí, De la Mata, Rodríguez, Colombo, Imbelloni, Farro, Pontoni, Martino eta Silvarekin jokatu zuen. C.D. Galdakaok, aldiz, Peñalba, Bergareche, Gaínza, Gurtubay, Elezcano, Sanz, Galarza, Iraragorri (kapitaina), Aballay, Venancio eta Pomposorekin. Aurrek zuzendu zuen partida eta San Lorenzok zilarrezko txilibitu bat oparitu zion partidaren amaieran.

Entrenatzaile lanetan

Azken emaitza 4-1 izan zen, C.D. Galdakaoren alde. Garaipen historikoa izan zen, gure zaleek asko gogoratu eta goraipatu zutena. 90.000 pezeta bildu ziren eta denak oso pozik. Partida amaitzean, merendola bat oparitu zitzaien La Dinamitan eta geroago UEEko jantokiak altxatu zituzten lekuan.

Bira amaitu eta Ángel Zubieta San Lorenzoko jokalari eta kapitain gisa jarraitu zuen 1952ra arte eta Espainiara itzuli zen bere kirol ibilbidea Coruñako Deportivon ixteko. Azken bi denboraldietan jokalari eta entrenatzaile lanak egin zituen aldi berean eta 1956an erretiratu zen, 38 urte zituela.

Athletic Club entrenatu zuen 1962-63 deboraldian eta José Ángel Iribarrek, Iñaki Saézek, Jesús Arangurenek eta Fidel Uriartek debuta egin zuten harekin. Beste hainbat talde ere zuzendu zituen Espainian eta atzerrian.

1945ean ezkondu zen Sara Kaiserekin. Bi urte lehenago Rosario de Santa Fen ezagutu zuen, San Lorenzok han partida bat jokatu zuelako. Juliana Teresa izan zuten alaba. 1985ean hil zen, 67 urte zituela, azken urteetan ELA sufritu eta gero. •