«Galdakanoko alkateak: foruak edo hil», Aitzol Altuna
Lehoinabarra
Aitzol Altuna Enzunza
BINKE / 2024ko urria
Espainiako historiografian Gerra Karlistak esaten zaienei, Foru-Gerrak deitu beharko litzateke euskal historiografian, herri osoa (liberal zein karlista), gure legeak eta ohiturak defendatzeko altxatu baitzen, hau da, Nabarrako Estatuari zegozkion administrazio-eredua eta legedia defendatzeko, eta ez errege edo erregina atzerritar bat jartzeko.
Lehen Gerra Karlista 1833tik 1839ra bitartean izan zen, Karlistek porrot egin zuten eta Foruen parte bat berehala kendu ziguten, guztia Madrilen zentralizatzeko asmoz. Hala ere, gure herriak ez zuen amore eman, 1841ean Gernikan udalerrien Bizkaiko Batzar Orokorrean gertatutakoa lekuko. Bertan, korrejidoreak, Bizkaiko Jaunaren ordezkari koloniala (Espainiako erregea ere zena), Foruak gutxi batzuk nahi zutela esan zuenean, udalen ordezkari guztiek ahots batez erantzun zioten:
-Guztiok, guztiok!
Orduan, Maroto jeneralarekin batera «Bergarako besarkadan» traidoretzat jotzen den Simón de la Torre jeneral Larrabetzuarrak, hitza hartu eta erantzun zien beldurtzen saiatuz:
-Zer egingo dugu gobernuak hogeita hamar edo berrogei mila gizon bidaltzen badizkigu, matxinatutzat jota?
-Hil! hil!
Galdakanoko alkatearen eztarritik irten zen lehen oihua, baina gainerakoek ere goratu zuten. Handik urte batzuetara, Bigarren Foru-Gerra hasi zen ia Hego Euskal Herrian soilik, gerra hura ere galdu zuen herri honek eta ondorio latsak ekarri zituen, gaur artekoak: Foruak ezabatu zizkiguten eta kanpotar legegileen esku gaude, autonomia eskasa daukagu gure beharrak asetzeko, geroztik, gure hizkuntza zein kultura gainbehera eta jazarriak darraie.
