«Hitano»

Manu Etxebarria Ayesta
BINKE / 2020ko azaroa

Euskeraz hiru aditz tratamentu daukaguz: hitano, zuka eta berorika. Goazen hitanora: hi+to+no > hitano. Hi, bigarren pertsona, to/toka, maskulinoa eta no/noka, femeninoa. Erabilera: toka, gizonezkoak gizonezkoagaz eta andrazkoak gizonezkoagaz, eta, noka, gizonezkoak andrazkoagaz eta andrazkoak andrazkoagaz. Hitanoa, altxor bat dogu baina zoritxarrez galtzen dabil, batez be, noka. Arrazoietariko bat, errespetuarena. Euskerazko, hi, gazteleraz, «tu», litzateke eta euskerazko, zu, gazteleraz, «vos». Gure, berori, gazteleraz, «usted». Jakina, gure hitanoa eta gaztelerazko, tuteoa, lagun arteko erregistrotzat euki dira eta nagusiagoei-eta egitea errespeto faltatzat. Horrexegaitik baztertu da. Baina, hitanoa, aditz erregistro zaharrena izateaz gain, sano inportantea da. Aikor, aditzean, noka, generoa, —egin dok/dona—, esaldi nagusiak hitanoz eta menpekoak, zuka —joan dala esan dok/dona—. Beraz, benetan daukan garrantziagaitik, berreskuratu daigun hitanoaren erabilera, belu izan baino lehen. Zelan? Ba, osoan ez bada be, aditz forma arruntenak ikasi eta erabiliz adin guztikoen artean, Euskaraldia bitarteko, ezpabere: «Mihin bako arrana ugerrak jan».